اقتصاد ۲۴ – بازار مسکن ایران در سال‌های اخیر به نقطه‌ای رسیده که حتی تصور خانه‌دار شدن برای بخش بزرگی از خانوار‌ها غیرممکن شده است.

چنان که متوسط قیمت هر متر مربع مسکن در تهران طبق آمار مرداد ماه به حدود ۱۱۹ میلیون تومان رسیده؛ یعنی خرید یک واحد ۸۰ متری به بیش از ۱۰ میلیارد تومان نقدینگی نیاز دارد.

در سطح کشور نیز قیمت‌ها به طور میانگین ۷۳ میلیون تومان برای هر متر مربع است؛ رقمی که یک خانوار عادی برای خرید خانه‌ای ۸۰ متری باید ۶ میلیارد تومان سرمایه داشته باشد. این شرایط تورمی وحشتناک، زمینه‌ای بود که دولت‌ها یکی پس از دیگری وعده خانه‌دار کردن مردم را دادند، اما تازه‌ترین طرح یعنی نهضت ملی مسکن نیز با شکست آشکار روبه‌رو شده است.

به گزارش اقتصاد ۲۴، در چنین شرایطی که خانه به کالایی لوکس بدل شده، همه نگاه‌ها به بانک مسکن و طرح‌های دولتی دوخته شد؛ اما خروجی نهضت ملی و سیاست‌های وام‌دهی بانک مسکن نشان می‌دهد این نهاد عملاً نقشی در حل بحران ندارد.

وعده چهار میلیون واحد، واقعیت چند ده هزار واحد

نهضت ملی مسکن در دولت سیزدهم کلید خورد و وعده داد در مدت چهار سال چهار میلیون واحد مسکونی ساخته و تحویل مردم شود. قرار بود با استفاده از زمین‌های دولتی و تسهیلات بانکی، خانوار‌های فاقد مسکن به خانه‌ای در استطاعت خود برسند؛ اما امروز و با گذشت بیش از یک سال از عمر دولت چهاردهم، آمار‌ها چیز دیگری می‌گویند: ۱۴۰ هزار نفر از متقاضیان هنوز خانه‌ای دریافت نکرده‌اند و بسیاری از پروژه‌ها در مرحله ابتدایی باقی مانده‌اند.

در همین حال محمدرضا عارف، معاون اول رئیس‌جمهور، در جلسه اخیر شورای عالی مسکن به صراحت گفت: «پرداخت تسهیلات مسکن از سوی بانک‌ها همچنان با مشکل و وقفه جدی مواجه است.»

این در حالی است که سال گذشته نیز معاون وقت مسکن وزارت راه اعلام کرده بود: ۱۷ بانک کشور هیچ تسهیلاتی برای نهضت ملی مسکن پرداخت نکرده‌اند.

بانک مسکن؛ از مأموریت تا ناکامی

به گزارش اقتصاد ۲۴، بانک مسکن در دهه ۱۳۵۰ با مأموریت اصلی تأمین مالی خرید و ساخت مسکن ایجاد شد؛ اما امروز بعد از نیم‌قرن، کارشناسان آن را یکی از نماد‌های ناکارآمدی ساختار اقتصادی می‌دانند و از اصلی‌ترین دلایل آن نیز می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

وام‌های ناچیز: طرح‌هایی مانند ثمر با سقف ۳۰۰ میلیون تومان حتی هزینه خرید ۲ تا ۳ متر خانه در تهران را پوشش نمی‌دهد. بسیاری از جوانان پس از سپرده‌گذاری و انتظار طولانی، تازه با وامی مواجه می‌شوند که هیچ نسبتی با قیمت‌های نجومی بازار ندارد.

بیشتر بخوانید: تسهیلات بی ثمر بانک مسکن و رویای برباد رفته خانه دار شدن جوانان/ وامی برای خرید ۲.۵ متر خانه/ طرح ثمر بیشتر شوخی اقتصادی است

وام‌های با رقم بالا بدون توان خرید مسکن با اقساط کمرشکن: وام خرید مسکن از محل اوراق، سقف یک میلیارد تومان دارد، اما اقساط آن ماهانه ۲۵ میلیون تومان است؛ عددی که تنها خانواده‌های ثروتمند توان پرداختش را دارند. نایب‌رئیس اتحادیه املاک صراحتاً گفت: «این وام فقط خرید ۹ متر خانه در تهران را ممکن می‌کند.»

نقش منفی در نهضت ملی: کارشناسان اعتقاد دارند بانک مسکن به جای بازوی دولت، عملاً به مانع اصلی بدل شده است. سختگیری در پرداخت، بروکراسی طولانی و عدم تزریق منابع کافی باعث شده پروژه‌های نهضت ملی در بسیاری از شهر‌ها نیمه‌کاره رها شوند.

بانکی به نام «مسکن»؛ بدون نقش در مسکن

در واقع به طور خلاصه می‌توان درباره وام‌های عجیب بانک مسکن گفت که وام ثمر با سقف ۳۰۰ میلیون تومان حتی هزینه خرید ۲ تا ۳ متر آپارتمان در تهران را پوشش نمی‌دهد. هم چنین وام خرید مسکن با اوراق، با سقف یک میلیارد تومان برای زوجین تهرانی، اقساط ماهانه ۲۵ میلیون تومان و سود کلان بیش از ۲.۴ میلیارد تومان دارد؛ رقمی که فقط برای خرید ۹ متر خانه کفایت می‌کند.

در حوزه نهضت ملی نیز بانک مسکن عملاً در کنار سایر بانک‌ها از پرداخت تسهیلات سر باز زده یا فرآیند را آن‌قدر پیچیده کرده که متقاضیان عملاً از ادامه کار منصرف شوند و بانکی که قرار بود بازوی دولت در تأمین مسکن باشد، امروز بیشتر به نهادی تشریفاتی شبیه است که «نام مسکن را یدک می‌کشد»، اما نقشی در خانه‌دار کردن مردم ندارد.

انتقاد‌های بی‌پایان از بانک مسکن

در همین حال به گزارش اقتصاد ۲۴، کارشناسان و مسئولان طی سال‌های اخیر بار‌ها عملکرد بانک مسکن را زیر سؤال برده‌اند و از جمله فردین یزدانی، کارشناس مسکن در این باره گفته بود که «وقتی متوسط قیمت هر متر مسکن ۷۳ میلیون تومان است، وام‌های خرد بانک مسکن فقط به مسخره گرفتن مردم است.»

هم چنین نایب‌رئیس اتحادیه املاک تهران نیز درباره عملکرد بانک مسکن می‌گوید: «وام‌های بانک مسکن حتی اگر به‌موقع پرداخت شود، فقط چند متر خانه را پوشش می‌دهد؛ در عمل هیچ کمکی به خانه‌دار شدن مردم نمی‌کند.»

این انتقادات در حالی مطرح می‌شود که برخی نمایندگان مجلس نیز بار‌ها تأکید کرده‌اند که «بانک مسکن باید منحل یا مأموریتش بازتعریف شود، چون هیچ نسبتی با بحران واقعی مسکن ندارد.»
حتی در جلسات شورای عالی مسکن نیز غیبت رئیس‌جمهور و سکوت مدیران بانک مسکن، نشانه‌ای از بی‌اعتنایی به یکی از بزرگ‌ترین بحران‌های اجتماعی کشور تلقی می‌شود.

چرا نهضت ملی شکست خورد؟

اما شاید اکنون یک سوال کلیدی همین است که چرا نهضت ملی مسکن ابدا به کامیابی نرسید. به گزارش اقتصاد ۲۴ می‌توان مهم‌ترین دلایل این شکست را در موارد زیر ارزیابی کرد؛

۱. کم‌کاری شبکه بانکی: بخش عمده منابع مالی تأمین نشد و پرداخت وام‌ها با وقفه و مانع روبه‌رو شد.

۲. اقساط غیرقابل پرداخت: نرخ سود ۲۳ درصدی و اقساط بالای ۱۰ تا ۱۲ میلیون تومان در ماه، خانوار‌های کم‌درآمد را از دایره متقاضیان خارج کرد.

۳. تورم مصالح و زمین: هزینه ساخت بسیار بیشتر از برآورد‌های اولیه شد.

۴. بی‌اعتمادی عمومی: تجربه شکست‌خورده طرح‌های پیشین مانند مسکن مهر و اقدام ملی، انگیزه مردم برای مشارکت را کاهش داد.

۵. ضعف مدیریت دولتی: غیبت رئیس‌جمهور در جلسات شورای عالی مسکن و نبود راهکار‌های عملیاتی، پیام بی‌توجهی به بحران مسکن را مخابره می‌کند.

مساله این جاست که نهضت ملی مسکن همانند طرح‌های پیشین، از هدف اصلی خود فاصله گرفته و در عمل به پروژه‌ای نیمه‌تمام بدل شده است. قیمت‌های سرسام‌آور، اقساط غیرقابل پرداخت، کم‌کاری بانک‌ها و بی‌عملی دولت باعث شده رؤیای خانه‌دار شدن میلیون‌ها خانوار ایرانی دورتر از همیشه به‌نظر برسد.

از سوی دیگر بانک مسکن که باید ستون اصلی سیاست‌های مسکن باشد، امروز به نهادی بی‌اثر بدل شده است؛ نه وام‌هایش توان خرید خانه دارد و نه در پروژه‌های ملی نقشی ایفا می‌کند. در چنین شرایطی، بحران مسکن نه تنها حل نشده، بلکه به یکی از مهم‌ترین تهدید‌های اقتصادی و اجتماعی کشور تبدیل شده است.