اقتصاد۲۴- بانک مرکزی به‌زودی «تالار دوم بازار ارز تجاری» را در مرکز مبادله ایران راه‌اندازی می‌کند. هدف اصلی، حل مشکلات صادرکنندگان خرد و تسهیل بازگشت ارز صادراتی به کشور اعلام شده است. طبق اعلام بانک مرکزی، نرخ ارز در این تالار بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود و صادر‌کنندگان و واردکنندگان مورد تایید وزارت صمت می‌توانند در این تالار مبادله کنند.

ایده اولیه تاسیس این تالار از اتاق بازرگانی ایران بوده که آن را راهکاری برای تسریع تخصیص ارز و حذف کارت‌های بازرگانی یک‌بار مصرف می‌داند. برخی تحلیلگران معتقدند این موضوع منجر به افزایش سرعت برگشت ارز حاصل از صادرات به کشور خواهد شد؛ با این حال، برخی کارشناسان نگرانی‌هایی را درباره ایجاد یک نرخ دستوری جدید و افزایش پیچیدگی نظام چندنرخی ارز مطرح کرده‌اند. ارز واردات برخی خودرو‌ها نیز قرار است از تالار دوم معاملات تامین شود. به گفته کارشناسان، این امر می‌تواند بر قیمت خودرو در بازار نیز اثرگذار باشد.

خبر‌ها حاکی از آن است که به زودی تالار دوم بازار ارز تجاری مرکز مبادله ایران فعال می‌شود. به نظر می‌رسد هدف از راه‌اندازی تالار دوم بازار ارز تجاری، حل چالش‌های صادر‌کنندگان خرد است. البته هنوز جزئیات اجرایی این خبر منتشر نشده است. بر اساس شنیده‌ها، نرخی برای ارز در این بازار مشخص نشده است و قرار است عرضه و تقاضا نرخ جدید را مشخص کند. به گفته کارشناسان احتمالا با این بازار بازگشت ارز صادرکنندگان خرد تسهیل می‌شود. از سوی دیگر، برخی از واردکنندگان که به تشخیص وزارت صمت مشخص خواهند شد، به این بازار وارد می‌شوند. در این بین، برخی منتقدان تاکید می‌کنند که دستوری عمل کردن در انتخاب صادرکنندگان و واردکنندگان برای فعالیت در تالار دوم، ممکن است اقدام سلیقه‌ای و یا اعطای رانت را به دنبال داشته باشد. اما شاید مهم‌ترین نگرانی فعالان و متخصصان اقتصادی در خصوص بازار ارز تجاری، آن است که به سبب این بازار نرخی جدید به نظام چندنرخی معاملات ارزی اضافه شود.

بانک مرکزی با ابلاغ بخشنامه‌ای، از راه‌اندازی قریب‌الوقوع «تالار دوم بازار ارز تجاری» در مرکز مبادله ایران خبر داد. هدف اصلی از این اقدام، ایجاد سازوکاری برای حل چالش‌های صادرکنندگان خرد و تسهیل بازگشت ارز حاصل از صادرات به چرخه اقتصاد کشور اعلام شده است. اگرچه جزئیات کامل این طرح هنوز منتشر نشده، اما بر اساس شنیده‌ها قرار است نرخ ارز در این تالار بر اساس مکانیسم عرضه و تقاضا تعیین شود. هرچند تالار‌های معاملاتی قبلی ارزی نیز قرار بود براساس مکانیسم عرضه و تقاضا فعالیت کنند، اما در عمل، نظام چندنرخی ارز کشور را پیچیده‌تر از گذشته کردند.

بیشتر بخوانید:فعالیت چهار بانک شبانه‌روزی شد

در شرایط کنونی اقتصاد ایران، بسیاری از صنایع تولیدی و صادراتی به دلیل نرخ‌گذاری دستوری ارز، آسیب‌پذیر شده‌اند. بررسی‌های «دنیای اقتصاد» نشان می‌دهد هم‌اکنون دست کم پنج نرخ ارز، با قیمت‌های متفاوت در اقتصاد ایران وجود دارد. بانک مرکزی به عنوان نهاد ناظر بر بازار ارز، قصد دارد با ایجاد تالار دوم در مرکز مبادله، بخشی از محدودیت‌های اعمال‌شده بر صادرکنندگان را کاهش دهد. آنچه انتظار می‌رود این است که در این بازار، صادرکنندگان که عمدتا از میان کسب‌وکار‌های خرد و متوسط انتخاب خواهند شد، بتوانند ارز حاصل از صادرات خود را با نرخ توافقی، که احتمالا به نرخ بازار آزاد نزدیک‌تر است، به واردکنندگان مورد تایید وزارت صمت بفروشند.

تالار دوم به درخواست بخش خصوصی ایجاد می‌شود

ایده اصلی راه‌اندازی این بازار از سوی اتاق بازرگانی ایران مطرح شده است. چندی پیش، کیوان کاشفی، رئیس کمیته ارزی اتاق ایران از فواید راه‌اندازی بازار تالار دوم در مرکز مبادله ایران گفته بود. او تاکید کرده بود که با راه‌اندازی بازار دوم، تخصیص ارز تسریع خواهد شد، همچنین صف طولانی تخصیص‌ها حذف می‌شود. این عضو هیات‌مدیره اتاق ایران، با بیان اینکه ایده اصلی راه‌اندازی این بازار از طرف اتاق ایران بوده است، اعلام کرد: پلتفرم این بازار با نظرخواهی از وزارت صنعت، معدن و تجارت و وزارت کشاورزی و با تایید بانک مرکزی توسط مرکز مبادله ارز و طلا تهیه شده است.

بر این اساس طرح راه‌اندازی بازار تالار دوم مرکز مبادله به درخواست اتاق ایران بوده است. برخی دیگر از فعالان اقتصادی اعلام کرده‌اند که بازار تالار دوم می‌تواند موجب تسهیل بازگشت نرخ ارز صادرکنندگان بشود. از طرفی یکی از معضلات حال حاضر وجود کارت‌های بازرگانی یک‌بار مصرف است. فعالان اقتصادی معتقدند بازار تالار دوم می‌تواند امکان حذف کارت‌های بازرگانی یک بار مصرف را فراهم کند. به نظر می‌رسد در این میان شاید مهم‌ترین ملاحظه بانک مرکزی جلوگیری از ایجاد نرخ ارز جدید در این بازار است.

کمک به صنایع آسیب‌پذیر؛ هدف تالار دوم

در حال حاضر تالار اول بازار ارز تجاری فعال است و قرار است تالار دوم نیز به بازار ارز تجاری در مرکز مبادله ایران اضافه شود. در شرایط حال حاضر اقتصاد ایران، صنایع تولیدی و صادراتی با توجه به ریسک‌ها و ناترازی‌های موجود، بسیار آسیب‌پذیر به نظر می‌رسند. نرخ ارز مرکز مبادله به عنوان یک قیمت کلیدی اثرگذار بر هزینه تولیدکنندگان به صورت دستوری مشخص میشود. به نظر می‌رسد بانک مرکزی به عنوان ناظر اصلی بازار ارز کشور قصد دارد محدودیت‌های اعمال شده بر صادرکنندگان مورد تایید وزارت صمت را کاهش دهد تا آسیب‌پذیری صنایع تولیدی را محدود کند. این صادرکنندگان که احتمالا بیشتر از میان صادر‌کنندگان خرد انتخاب خواهند شد، می‌توانند با استفاده از بازار تالار دوم نرخ ارز حاصل از صادرات خود را با انجام توافق، با نرخی بالاتر از نرخ ارز رسمی به فروش برساند. کارشناسان معتقدند احتمالا بخشی از ارز حاصل از صادرات صنایع بزرگ نیز به تالار دوم راه پیدا خواهد کرد که این موضوع و شرایط آن نیز به صلاحدید بانک مرکزی تعیین خواهد شد.

تعاریف گروه اول و دوم در بخشنامه

بر اساس بخشنامه بانک مرکزی، متقاضی فروش ارز در بازار ارز تجاری شامل دو گروه «متقاضی فروش گروه اول» و «متقاضی فروش گروه دوم» خواهد بود. متقاضی فروش گروه اول، بانک مرکزی و متقاضی فروش غیر از گروه دوم که به تشخیص بانک مرکزی و واجد صلاحیت فروش ارز هستند؛ و متقاضیان فروش گروه دوم، بانک مرکزی و صادرکنندگان خرد موضوع جزء۲ بند الف ماده ۱۱ قانون برنامه پنج ساله هفتم پیشرفت، سرمایه‌گذار خارجی و سایر صادرکنندگان و اشخاصی که به تشخیص بانک مرکزی واجد صلاحیت فروش ارز هستند، معرفی شده‌اند.

بیشتر بخوانید:کیف‏‏‌پول‏‏‌ها منتظر ریال دیجیتال؟

براساس بخشنامه بانک مرکزی، متقاضیان خرید را نیز دو گروه «متقاضی خرید گروه اول» و «متقاضی خرید گروه دوم» تشکیل می‌دهند. متقاضیان خرید گروه اول را بانک مرکزی، واردکننده و سایر اشخاصی هستند که حسب مقررات ارزی بانک مرکزی واجد صلاحیت خرید ارز بوده و دارای تخصیص معتبر از محل تامین ارز مرکز مبادله ارز و طلا گروه اول هستند؛ و متقاضیان خرید گروه دوم، بانک مرکزی و واردکنندگانی اعلام شده‌اند که با تایید وزارت صنعت، معدن و تجارت واجد صلاحیت خرید ارز بوده و دارای تخصیص معتبر از محل تامین ارز مرکز مبادله ارز و طلای گروه دوم هستند.

معاملات ارزی مستقیم و غیرمستقیم

بر اساس بخشنامه بانک مرکزی معاملات به دو صورت مستقیم و غیرمستقیم انجام خواهد شد. در معاملات ارزی مستقیم که میان خریدار و فروشنده گروه دوم انجام خواهد شد، ابتدا، فروشنده و خریدار باید مجوز‌های مربوط به فروش و خرید ارز را در سامانه ثبت کنند. خریدار باید مبلغ کل معامله (شامل قیمت ارز، اضافه ارزش و کارمزد) را در کیف پول ریالی خود در سامانه داشته باشد. پس از ثبت‌سفارش، این مبلغ مسدود می‌شود. خریدار، سفارش خرید خود را به همراه شماره مجوز فروشنده در سامانه ثبت می‌کند. فروشنده با مشاهده جزئیات سفارش خریدار (مبلغ و نرخ)، آن را تایید می‌کند.

پس از این تایید، معامله نهایی می‌شود. پس از نهایی شدن معامله، فروشنده ارز را به خریدار تحویل می‌دهد و این موضوع را در سامانه ثبت می‌کند. با تایید دریافت ارز توسط خریدار، مبلغ مسدودشده در کیف پول ریالی او به حساب فروشنده واریز می‌شود و مجوز ترخیص کالا برای خریدار صادر خواهد شد. نکات قابل‌توجه در مورد معاملات ارزی مستقیم آن است که در هر مرحله قبل از تایید نهایی دریافت ارز، با توافق طرفین، امکان لغو معامله وجود دارد و تمامی مسوولیت و ریسک‌های این معامله بر عهده خریدار و فروشنده خواهد بود.

بر اساس شرح در بخش دوم این بخشنامه، در معاملات غیرمستقیم ارز، موسسات اعتباری (مثل بانک‌ها) به نمایندگی از خریداران و فروشندگان در سامانه مرکز مبادله شرکت می‌کنند. در کل این فرآیند، موسسات اعتباری مسوول اصلی ثبت‌سفارش، تسویه ریالی و ارزی و اطمینان از صحت اطلاعات هستند و تمامی ریسک‌ها و مسوولیت‌ها بر عهده خود آنهاست.

بر اساس بخشنامه موسسه اعتباری فروشنده به اندازه ارز موجود خود، برای فروش سفارش ثبت می‌کند و تضمین می‌کند که ارز اعلامی را در صورت نهایی شدن معامله تحویل دهد. از طرفی موسسه اعتباری خریدار قبل از ثبت‌سفارش، باید مبلغ ریالی معامله (شامل قیمت ارز، کارمزد و سایر هزینه‌ها) را در حساب خود مسدود کند. این موسسه همچنین باید مطمئن شود که امکان انتقال ارز به حساب ریالی خریدار نهایی وجود دارد. سپس، سامانه به‌صورت خودکار سفارش‌های خرید و فروش را با هم تطابق می‌دهد. پس از تطابق سفارش‌ها، مبلغ ریالی از حساب موسسه خریدار به حساب موسسه فروشنده منتقل خواهد شد.

اتاق پایاپای تعهدات ارزی موسسات را محاسبه می‌کند و نتیجه را برای تسویه به آنها اعلام می‌کند. (پایاپای فرآیندی است که در نتیجه آن، خالص عملیات خرید و فروش ارز هر موسسه اعتباری به صورت بدهکار یا بستانکار مشخص میشود.) موسسه اعتباری بدهکار بر اساس نتیجه پایاپای، باید ارز را طی ۱۰ روز کاری به حساب موسسه اعتباری بستانکار واریز کند. پس از واریز ارز، خریدار نهایی موظف است حداکثر ظرف ۲۴ ساعت، دریافت حواله ارزی را تایید کند. موسسه اعتباری خریدار نیز باید حداکثر ظرف ۱۰ روز کاری، حواله را به حساب خریدار نهایی منتقل کند.

منبع: دنیای اقتصاد