اقتصاد۲۴- محمد آیتی: سازمان حفظ نباتات، نهادی کلیدی در وزارت جهاد کشاورزی ایران است که با هدف صیانت از محصولات کشاورزی، کنترل آفات و بیماری‌ها و تضمین سلامت محصولات زراعی فعالیت می‌کند. این سازمان به‌عنوان نگهبان امنیت غذایی کشور شناخته می‌شود و وظایف آن فراتر از کنترل آفات است. این سازمان با هدف تضمین تولید سالم و پایدار محصولات کشاورزی و حفظ امنیت غذایی کشور فعالیت می‌کند.

سازمان حفظ نباتات چیست؟

سازمان حفظ نباتات، نهادی دولتی است که وظیفه اصلی آن حفاظت از محصولات کشاورزی و منابع گیاهی کشور در برابر آفات، بیماری‌ها و عوامل زیان‌رسان نباتی است. این سازمان با هدف تضمین تولید سالم و پایدار محصولات کشاورزی و ارتقای امنیت غذایی کشور فعالیت می‌کند و نقش مهمی در کاهش خسارت‌های اقتصادی ناشی از آفات و بیماری‌ها دارد. از جمله وظایف آن می‌توان به کنترل و پیشگیری از شیوع آفات و بیماری‌های گیاهی، نظارت بر کیفیت سموم و کود‌های شیمیایی، اجرای برنامه‌های قرنطینه نباتی و ارائه آموزش و مشاوره به کشاورزان اشاره کرد. به این ترتیب، سازمان حفظ نباتات به‌عنوان نگهبان سلامت محصولات کشاورزی، نقش کلیدی در تولید محصولات سالم، حفظ محیط زیست و پایداری منابع غذایی کشور ایفا می‌کند.

تاریخچه سازمان حفظ نباتات

تاریخچه سازمان حفظ نباتات ایران به سال ۱۳۰۸ هجری شمسی بازمی‌گردد، زمانی که با هجوم گسترده ملخ صحرایی، «اداره دفع ملخ» در وزارت فواید عامه تأسیس شد. این اقدام، نقطه آغازین مبارزه سازمان‌یافته با آفات نباتی در کشور بود. در سال ۱۳۱۴، با تصویب قانون تنظیم مقررات ورود بذر و سایر اندام‌های نباتی از خارج، «اداره تفتیش صحی نباتات» در اداره‌کل کشاورزی استان تهران تأسیس شد. در سال ۱۳۲۰، با تشکیل وزارت کشاورزی، «اداره دفع آفات نباتی» ذیل آن قرار گرفت. در سال ۱۳۳۱، «اداره‌کل حفظ نباتات» در وزارت کشاورزی وقت تشکیل شد.

در سال ۱۳۳۷، «گردان سمپاشی هوایی» در اداره‌کل دفع آفات نباتی تشکیل شد. اردیبهشت ۱۳۴۶، قانون حفظ نباتات مشتمل بر ۲۵ ماده و ۸ تبصره به تصویب رسید و آیین‌نامه اجرایی آن در ۱۳۴۶/۱۰/۰۴ به تصویب هیئت وزیران رسید. بدین ترتیب، سازمان حفظ نباتات به‌عنوان سازمانی مستقل در وزارت کشاورزی تشکیل شد. در سال ۱۳۴۷، واحد سمپاشی هوایی به‌عنوان واحدی تخصصی به تشکیلات سازمان حفظ نباتات منتقل شد، سپس در سال ۱۳۵۱، «اداره فنی هوایی» در سازمان حفظ نباتات برای نظارت بر عملیات سمپاشی هوایی تشکیل شد.

در سال ۱۳۵۴، ایران به کنوانسیون تأسیس سازمان حفظ نباتات مدیترانه‌ای و اروپایی پیوست و در سال ۱۳۸۷، واحد‌های استانی حفظ نباتات به مدیریت حفظ نباتات در ذیل سازمان جهاد کشاورزی استان‌ها ارتقاء یافتند. در سال ۱۳۹۲، تشکیلات ستاد سازمان حفظ نباتات ارتقاء یافت. در سال ۱۳۹۳، پنجاهمین سالگرد تشکیل کمیته ملخ صحرایی جنوب غربی آسیا با محوریت جمهوری اسلامی ایران برگزار شد.

ساختار داخلی سازمان حفظ نباتات

ساختار داخلی سازمان حفظ نباتات ایران به گونه‌ای طراحی شده است که بتواند وظایف نظارتی، پیشگیری و آموزشی خود را به‌صورت مؤثر در سطح کشور اجرا کند. این ساختار شامل بخش‌های مدیریتی، اجرایی و پشتیبانی است که هر یک نقش مشخصی دارند:

۱. ستاد مرکزی و مدیریت کل

ستاد مرکزی سازمان مسئول سیاست‌گذاری کلان، برنامه‌ریزی، تدوین آیین‌نامه‌ها و هماهنگی بین واحد‌های استانی است. این بخش همچنین مسئول تخصیص بودجه، نظارت بر اجرای برنامه‌ها و ارتباط با وزارت جهاد کشاورزی و سایر نهاد‌های مرتبط است.

۲. معاونت‌ها و واحد‌های تخصصی

معاونت‌ها و واحد‌های تخصصی سازمان شامل موارد زیر هستند:

• معاونت فنی و مبارزه با آفات و بیماری‌ها: مسئول اجرای برنامه‌های کنترل آفات، بیماری‌های گیاهی و قرنطینه نباتی.

• واحد نظارت بر سموم و کودها: کنترل کیفیت و ایمنی مواد شیمیایی کشاورزی و سموم مصرفی در مزارع.

• معاونت آموزش و ترویج: ارائه آموزش‌های فنی و مشاوره‌ای به کشاورزان برای مدیریت صحیح محصولات و کاهش خسارت‌ها.

• واحد تحقیقات و پژوهش: مطالعه و بررسی راهکار‌های نوین برای پیشگیری از آفات و بهبود روش‌های مبارزه با بیماری‌های گیاهی.

بیشتر بخوانید: سازمان خصوصی‌سازی؛ مامور واگذاری یا بحران‌آفرین؟

۳. مدیریت‌های استانی و شهرستانی

در سطح محلی، سازمان دارای دفاتر استانی و شهرستانی حفظ نباتات است که وظیفه اجرای برنامه‌ها، نظارت بر مسیر‌های حمل و نقل نباتات، کنترل آفات و بیماری‌ها و ارائه خدمات مشاوره‌ای را بر عهده دارند. این دفاتر پل ارتباطی مستقیم بین کشاورزان و ستاد مرکزی محسوب می‌شوند.

۴. واحد‌های پشتیبانی و خدماتی

• واحد لجستیک و حمل‌ونقل سموم و تجهیزات

• واحد فناوری اطلاعات و پایش الکترونیکی آفات

• واحد مدیریت بحران و مقابله با شیوع ناگهانی آفات

این واحد‌ها باعث می‌شوند که عملیات کنترل و پیشگیری به‌صورت سریع، هماهنگ و مؤثر انجام شود. به طور کلی، ساختار داخلی سازمان حفظ نباتات به گونه‌ای طراحی شده است که از سطح ستاد مرکزی تا دفاتر استانی و شهرستانی، تمامی وظایف نظارتی، آموزشی و اجرایی به صورت یکپارچه و هماهنگ انجام و سلامت محصولات کشاورزی و امنیت غذایی کشور تضمین شود.

وظایف اصلی سازمان حفظ نباتات

• قرنطینه گیاهی: این سازمان مسئول کنترل ورود و خروج محصولات گیاهی به کشور است. با اعمال قوانین سخت‌گیرانه قرنطینه‌ای، از ورود آفات و بیماری‌های خارجی که می‌توانند به کشاورزی ایران آسیب جدی وارد کنند، جلوگیری می‌کند.

• شناسایی و کنترل آفات و بیماری‌ها: سازمان حفظ نباتات با نظارت مداوم بر مزارع و باغات، به شناسایی به‌موقع آفات و بیماری‌های گیاهی می‌پردازد و راهکار‌های مناسب برای مبارزه با آنها را ارائه می‌دهد. این اقدامات شامل مبارزه بیولوژیک، شیمیایی و مکانیکی است.

• نظارت بر سلامت محصولات: این سازمان بر استفاده صحیح از سموم و آفت‌کش‌ها نظارت دارد تا از باقی ماندن مواد شیمیایی مضر در محصولات کشاورزی جلوگیری کند. این کار به تأمین محصولات سالم برای مصرف داخلی و صادرات کمک می‌کند.

• برنامه‌ریزی و پژوهش: سازمان حفظ نباتات با انجام تحقیقات و همکاری با مراکز علمی، به دنبال توسعه روش‌های نوین و پایدار برای مدیریت آفات و بیماری‌ها است. این پژوهش‌ها به کشاورزان در اتخاذ رویکرد‌های کارآمدتر و سازگار با محیط زیست کمک می‌کند.

• آموزش و ترویج: این سازمان با برگزاری دوره‌های آموزشی و ارائه راهنمایی به کشاورزان، آنها را با روش‌های صحیح مبارزه با آفات و حفظ سلامت محصولات آشنا می‌سازد.