اقتصاد۲۴- محمد آیتی: «صندوق توسعه ملی» یک نهاد حاکمیتی در ایران است که وظیفه مدیریت و افزایش منابع مالی کشور، به ویژه درآمد‌های نفتی و گازی، را بر عهده دارد. هدف اصلی آن تبدیل بخشی از این درآمد‌ها به ثروت‌های ماندگار و مولد و سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف اقتصادی است تا وابستگی به درآمد‌های نفتی کاهش تا در ادامه، توسعه اقتصادی پایدارتری به واقعیت برسد. 

صندوق توسعه ملی چیست؟

صندوق توسعه ملی یک نهاد مالی دولتی در ایران است که به منظور مدیریت درآمد‌های نفتی و حفظ ثبات اقتصادی کشور تأسیس شده است. هدف اصلی این صندوق، ذخیره بخشی از درآمد‌های حاصل از صادرات نفت و گاز به‌صورت بلندمدت است تا در مواقع کاهش درآمد‌های نفتی، کشور با مشکلات مالی مواجه نشود.

علاوه بر این، صندوق توسعه ملی منابع مالی خود را در پروژه‌های توسعه‌ای و بخش‌های مختلف اقتصادی سرمایه‌گذاری می‌کند تا به رشد تولید داخلی، اشتغال‌زایی و افزایش بهره‌وری کمک کند. به طور کلی، این صندوق نقش مهمی در حفظ منابع طبیعی کشور و تأمین مالی پایدار برای توسعه اقتصادی آینده ایفا می‌کند.

تاریخچه صندوق توسعه ملی

صندوق توسعه ملی ایران با هدف مدیریت بهینه و حفظ درآمد‌های حاصل از صادرات نفت و گاز تأسیس شد. این صندوق به منظور جلوگیری از اتکا صرف به درآمد‌های نفتی و تضمین پایداری مالی کشور در برابر نوسانات بازار جهانی انرژی ایجاد شد. پیش از تأسیس صندوق، درآمد‌های نفتی به صورت مستقیم وارد بودجه‌های سالانه می‌شد و کشور در برابر کاهش قیمت نفت آسیب‌پذیر بود، اما با ایجاد صندوق توسعه ملی، بخشی از این درآمد‌ها به صورت بلندمدت ذخیره و سرمایه‌گذاری می‌شود تا منبع مالی پایداری برای طرح‌های توسعه‌ای و اقتصادی فراهم شود. 

---

بیشتر بخوانید: سازمان برنامه و بودجه چیست و چه وظایفی برعهده دارد؟

---

اززمان تأسیس و شروع به کار، صندوق توسعه ملی نقش مهمی و البته کلیدی در حمایت از پروژه‌های زیرساختی، صنعتی و نوآورانه داشته و به یکی از ابزار‌های کلیدی در سیاست‌های اقتصادی ایران تبدیل شده است.

ارکان سازمان صندوق توسعه ملی

ارکان سازمان صندوق توسعه ملی بر اساس اساسنامه این نهاد، شامل نهاد‌هایی هستند که نقش‌های راهبردی و نظارتی در اداره و هدایت منابع صندوق ایفا می‌کنند. ارکان اصلی این صندوق عبارت‌اند از:

۱. هیأت امنا

بالاترین مرجع تصمیم‌گیری در صندوق است و وظایفی مانند تصویب سیاست‌های کلی، برنامه‌های راهبردی، آیین‌نامه‌ها و تصویب صورت‌های مالی صندوق را بر عهده دارد. اعضای هیأت امنا معمولاً شامل رئیس‌جمهور (رئیس هیأت امنا)، رئیس مجلس شورای اسلامی، رئیس قوه قضائیه، معاون اول رئیس‌جمهور، رئیس کل بانک مرکزی، رئیس سازمان برنامه و بودجه، وزیر امور اقتصادی و دارایی و چند نماینده از مجلس شورای اسلامی هستند.

۲. هیأت عامل

نهاد اجرایی صندوق است که بر اساس مصوبات هیأت امنا فعالیت می‌کند. این هیأت مسئول اجرای تصمیمات، اداره منابع، سرمایه‌گذاری و نظارت مالی بر عملکرد صندوق است. رئیس هیأت عامل به عنوان رئیس صندوق نیز شناخته می‌شود.

۳. هیأت نظارت

وظیفه نظارت مستمر بر عملکرد صندوق، تطبیق عملکرد با قوانین و مقررات و ارائه گزارش به مجلس شورای اسلامی را دارد. این هیأت معمولاً متشکل از نمایندگان قوه مقننه است. این ساختار به گونه‌ای طراحی شده که هم شفافیت و پاسخگویی مالی را تضمین کند و هم منابع صندوق به صورت هدفمند و اصولی برای توسعه پایدار کشور به‌کار گرفته شود.

اهداف اصلی صندوق توسعه ملی

اهداف اصلی صندوق توسعه ملی در راستای سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، توسعه پایدار و عدالت بین‌نسلی طراحی شده‌اند. اهداف اصلی صندوق توسعه ملی شامل موارد زیر است:

۱. صیانت از منابع نفت و گاز برای نسل‌های آینده: با ذخیره بخشی از درآمد‌های حاصل از صادرات نفت، گاز و میعانات گازی، صندوق نقش مهمی در تبدیل این منابع تجدیدناپذیر به سرمایه‌های پایدار ایفا می‌کند.

۲. کاهش وابستگی بودجه کشور به درآمد‌های نفتی: با جدا کردن بخشی از درآمد‌های نفتی از بودجه عمومی و اختصاص آن به سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت، صندوق به پایداری مالی کشور کمک می‌کند.

۳. تأمین مالی پروژه‌های توسعه‌ای و تولیدی: منابع صندوق به طرح‌هایی در بخش‌های مختلف اقتصادی اختصاص می‌یابد که ظرفیت اشتغال‌زایی و ارزش افزوده بالا دارند.

۴. افزایش سرمایه‌گذاری در بخش خصوصی و تعاونی: حمایت از بخش‌های مولد غیردولتی برای تقویت پایه‌های اقتصاد مقاومتی و رشد متوازن اقتصادی از دیگر اهداف صندوق است.

۵. کاهش آسیب‌پذیری اقتصاد در برابر نوسانات نفتی: صندوق توسعه ملی به عنوان سپری در برابر شوک‌های اقتصادی ناشی از افت قیمت نفت عمل می‌کند.

۶. ارتقای بهره‌وری منابع مالی کشور: با تخصیص منابع به پروژه‌های دارای بازده اقتصادی بالا، بهره‌وری کلی اقتصاد افزایش پیدا می‌کند.

تفاوت صندوق توسعه ملی با حساب ذخیره ارزی

تفاوت اصلی بین صندوق توسعه ملی و حساب ذخیره ارزی در اهداف، ماهیت و نحوه استفاده از منابع آنهاست. حساب ذخیره ارزی که در سال ۱۳۷۹ ایجاد شد، بیشتر به‌عنوان ابزاری برای تثبیت اقتصادی و مقابله با نوسانات درآمد نفتی عمل می‌کرد و دولت می‌توانست از منابع آن برای واردات کالا‌های اساسی یا جبران کسری بودجه استفاده کند. در مقابل، صندوق توسعه ملی که در سال ۱۳۸۹ تأسیس شد، با نگاهی توسعه‌محور و بین‌نسلی، با هدف تبدیل درآمد‌های نفتی به سرمایه‌های مولد شکل گرفت. این صندوق از نظر ساختاری نیز مستقل‌تر است، دارای هیأت امنا و هیأت عامل بوده و منابع آن فقط برای سرمایه‌گذاری و حمایت از بخش خصوصی، تعاونی و پروژه‌های تولیدی قابل استفاده است. در حالی که حساب ذخیره ارزی ابزاری برای مدیریت مالی کوتاه‌مدت دولت بود، صندوق توسعه ملی به‌عنوان پشتوانه‌ای برای توسعه پایدار و کاهش وابستگی به نفت در اقتصاد کشور طراحی شده است.

تاثیر صندوق توسعه ملی بر اقتصاد کشور

صندوق توسعه ملی نقش مهمی در تقویت بنیان‌های اقتصادی کشور ایفا می‌کند و تأثیر آن در کاهش وابستگی به درآمد‌های نفتی، حمایت از تولید داخلی و تقویت سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی مشهود است. این صندوق با تبدیل بخشی از درآمد‌های نفت و گاز به سرمایه‌های مولد، زمینه را برای رشد پایدار اقتصادی و توسعه متوازن فراهم می‌کند. همچنین با ارائه تسهیلات به بخش‌های خصوصی، تعاونی و دانش‌بنیان، به گسترش اشتغال، افزایش بهره‌وری و ارتقاء فناوری در کشور کمک می‌کند.

در دوره‌هایی که اقتصاد با نوسانات شدید نفتی یا فشار‌های خارجی روبرو شده، صندوق توسعه ملی توانسته با تزریق منابع هدفمند به بخش‌های کلیدی، نقش ضربه‌گیر را بازی و ثبات نسبی در اقتصاد کشور ایجاد کند. به‌طور کلی، عملکرد این صندوق می‌تواند مسیر گذار از اقتصاد نفت‌محور به اقتصاد متکی بر تولید و نوآوری را هموار سازد.

وام صندوق توسعه ملی

وام‌های صندوق توسعه ملی با هدف حمایت از طرح‌ها و پروژه‌های اقتصادی کلان و مولد در بخش‌های مختلف کشور ارائه می‌شوند. این وام‌ها معمولاً به طرح‌هایی اختصاص پیدا می‌کند که توانایی ایجاد اشتغال، افزایش تولید داخلی و توسعه فناوری را دارند و در راستای کاهش وابستگی اقتصاد به درآمد‌های نفتی حرکت می‌کنند. فرآیند دریافت وام از صندوق توسعه ملی شامل ارزیابی دقیق طرح‌ها از نظر فنی، مالی و اقتصادی است تا اطمینان حاصل شود منابع به بهترین شکل مورد استفاده قرار می‌گیرند. همچنین، این وام‌ها با شرایط و نرخ‌های رقابتی و بلندمدت به منظور تسهیل اجرای پروژه‌ها و تقویت بخش‌های مختلف اقتصادی ارائه می‌شوند، به‌طوری که صندوق نقش مهمی در پشتیبانی مالی و توسعه پایدار کشور ایفا کند.

صندوق توسعه دانش بنیان

صندوق توسعه دانش‌بنیان یکی از نهاد‌های حمایتی در نظام اقتصادی ایران است که با هدف تقویت اقتصاد دانش‌بنیان، تجاری‌سازی ایده‌ها و حمایت از شرکت‌های نوآور و فناور تأسیس شده است. این صندوق با تأمین مالی، ارائه تسهیلات، سرمایه‌گذاری خطرپذیر و تضمین اعتبارات، به رشد و تثبیت شرکت‌های دانش‌بنیان کمک می‌کند.

صندوق توسعه دانش‌بنیان معمولاً در قالب بازوی مالی معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری یا با همکاری صندوق توسعه ملی و بانک‌های عامل فعالیت می‌کند و بخشی از منابع مالی خود را از اعتبارات عمومی یا منابع صندوق توسعه ملی دریافت می‌کند. این صندوق به پروژه‌هایی کمک می‌کند که دارای فناوری نوین، قابلیت صادرات، و ظرفیت اشتغال‌زایی بالا هستند. هدف نهایی آن، تقویت زیرساخت‌های علمی و فناورانه کشور و تبدیل دانش به ثروت در اقتصاد ملی است.

پروژه‌های تحت حمایت صندوق توسعه ملی

صندوق توسعه ملی از پروژه‌هایی حمایت می‌کند که در راستای توسعه پایدار، افزایش تولید، ایجاد اشتغال، ارتقاء فناوری و کاهش وابستگی به درآمد‌های نفتی باشند. این حمایت‌ها عمدتاً در قالب تسهیلات ارزی و ریالی، سرمایه‌گذاری مستقیم یا مشارکتی و تضمین مالی صورت می‌گیرد. نمونه‌هایی از پروژه‌های مورد حمایت عبارت‌اند از:

۱. طرح‌های صنعتی و معدنی بزرگ

شامل احداث کارخانه‌های تولید فولاد، سیمان، پتروشیمی، صنایع تبدیلی و فرآوری معدنی که ظرفیت اشتغال‌زایی و صادرات بالایی دارند.

۲. پروژه‌های کشاورزی و منابع طبیعی

حمایت از توسعه کشت‌های گلخانه‌ای، دام و طیور، شیلات، آبیاری نوین و زنجیره‌های ارزش افزوده در بخش کشاورزی.

۳. پروژه‌های انرژی‌های تجدیدپذیر

سرمایه‌گذاری در نیروگاه‌های خورشیدی، بادی و طرح‌های افزایش بهره‌وری انرژی.

۴. طرح‌های زیرساختی و حمل‌ونقل

ساخت راه‌آهن، بنادر، فرودگاه‌ها، بزرگراه‌ها و توسعه لجستیک که در سطح ملی یا منطقه‌ای اهمیت راهبردی دارند.

۵. پروژه‌های شرکت‌های دانش‌بنیان و فناوری‌محور

حمایت از شرکت‌هایی با نوآوری در حوزه‌های فناوری اطلاعات، زیست‌فناوری، نانو، هوافضا و تجهیزات پیشرفته صنعتی.

۶. پروژه‌های گردشگری و میراث فرهنگی

توسعه زیرساخت‌های گردشگری، احداث مجتمع‌های توریستی، و مرمت آثار تاریخی با هدف جذب سرمایه و گردشگر.

۷. پروژه‌های توسعه صادرات غیرنفتی

تسهیلات به بنگاه‌هایی که بازار‌های بین‌المللی را هدف قرار داده‌اند و به ارزآوری برای کشور کمک می‌کنند.

در مجموع، صندوق توسعه ملی با تمرکز بر بخش خصوصی، تعاونی و نهاد‌های غیردولتی تلاش می‌کند منابع نفتی کشور را به سمت بخش‌های مولد هدایت کرده و محرک رشد اقتصادی پایدار باشد.