اقتصاد۲۴- سال‌هاست که برای فعالان اقتصادی و مصرف‌کنندگان کالا‌های اساسی، نبود شفافیت در قیمت‌گذاری یکی از دغدغه‌های مهم بوده است. این عدم شفافیت و وجود رانت در زنجیره تأمین، باعث گله‌مندی مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان پایین‌دست شده بود.

بورس کالا با هدف پاسخ به این دغدغه‌ها و ایجاد شفافیت در بازار راه‌اندازی شد تا با تکیه بر مکانیزم عرضه و تقاضا و ایجاد رقابت، امکان کشف قیمت واقعی فراهم شود و واسطه‌ها و رانت از مسیر توزیع حذف شوند.

دولت در سال ۱۳۹۹ با الزام تولیدکنندگان بزرگ فولاد به عرضه محصولات در بورس کالا، و در سال ۱۴۰۰ با افزودن تولیدکنندگان سیمان به این سازوکار، تلاش کرد به جای قیمت‌گذاری دستوری، تنظیم بازار را از طریق سازوکار رقابتی و شفاف عرضه و تقاضا انجام دهد.

آیا بورس کالا توانسته قیمت سیمان را شفاف کند؟

با وجود عرضه گسترده سیمان در بورس کالا و شفافیت نسبی در کشف قیمت، همچنان تفاوت معناداری میان قیمت رسمی و قیمت‌های بازار آزاد دیده می‌شود.

با توجه به متغیر بودن قیمت‌ها در هر دو بازار آزاد و بورس کالا، در برخی روز‌ها این اختلاف قیمت به ۳۰ درصد نیز می‌رسد که نشان‌دهنده شکاف قیمتی میان بستر بورس و بازار آزاد است.

بیشتر بخوانید:بورس کالا میزبان عرضه ۴۵۲ هزار تن انواع محصول

عوامل متعددی در شکل‌گیری این تفاوت نقش دارند. مانند هزینه‌های حمل‌ونقل و توزیع که اغلب بر عهده خریداران عمده است. همچنین، محدودیت برخی مصرف‌کنندگان خرد برای خرید از بورس کالا و برخی دیگر از مشکلات ساختاری نظیر عدم ثبات در برنامه عرضه و سهمیه‌بندی موجب می‌شود واسطه‌ها همچنان نقش پررنگی داشته باشند.

تداوم شکاف میان قیمت فولاد در بازار آزاد و بورس کالا

اختلاف قیمت محصولات فولادی نیز بین بازار آزاد و بورس کالا می‌تواند قابل توجه باشد. این اختلاف قیمت به دلایلی از جمله عدم دسترسی مصرف‌کننده نهایی به بازار بورس که او را نیازمند حضور یک واسطه می‌کند، رخ می‌دهد.

همچنین تعیین حداقل حجم سفارش و فرآیند‌های اداری پیچیده، نوسانات ارزی و اثر آن بر بی‌ثباتی قیمت‌ها و عرضه محدود یا نامنظم از سوی تولیدکنندگان چنین اختلافات قیمتی را میان دو بازار آزاد و بورس کالا تشدید می‌کند.

چگونه شکاف میان بورس کالا و بازار آزاد از بین می‌رود؟

با وجود اینکه عرضه سیمان و فولاد در بورس کالا با هدف کشف قیمت واقعی و افزایش شفافیت انجام شده، اما تجربه چند سال اخیر نشان می‌دهد که این بازار همچنان با چالش‌هایی اساسی مواجه است. این عوامل نه‌تنها باعث شکاف قیمتی میان بورس و بازار آزاد شده‌اند، بلکه موجب شده بخشی از مصرف‌کنندگان واقعی همچنان به بازار غیررسمی وابسته بمانند.

برای کاهش این شکاف و افزایش اثربخشی بورس کالا، می‌توان چند راهکار کلیدی را پیشنهاد کرد؛ افزایش نظم و شفافیت در عرضه تولیدکنندگان، ایجاد ساختاری برای خرید‌های خرد یا تجمیع‌شده، ساده‌سازی فرآیند خرید و ثبت‌نام در بورس برای واحد‌های کوچک، و تعدیل هزینه‌های جانبی معاملات از جمله این راهکار‌ها هستند.

همچنین، پایش دقیق رفتار خریداران عمده و تنظیم مقررات مبتنی بر نوسانات ارزی می‌تواند به تثبیت قیمت‌ها و اعتماد بیشتر فعالان بازار کمک کند. در صورت اجرای این اصلاحات، بورس کالا می‌تواند بیش از گذشته به هدف خود در زمینه تنظیم بازار و شفاف‌سازی قیمت‌ها نزدیک شود.

منبع: تجارت نیوز