اقتصاد۲۴- محمد آیتی: «سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها» یکی از نهاد‌های مهم اقتصادی در ساختار دولت جمهوری اسلامی ایران است که برای اجرای قانون هدفمندسازی یارانه‌ها تأسیس شد. این سازمان زیرمجموعه‌ای از وزارت امور اقتصادی و دارایی و سازمان برنامه و بودجه محسوب می‌شود و نقش کلیدی در مدیریت منابع و مصارف یارانه‌ای کشور ایفا می‌کند.
مفهوم یارانه و هدفمندی یارانه‌ها
یارانه، به کمک یا پرداختی گفته می‌شود که دولت‌ها به منظور حمایت از مردم یا بخش‌های خاصی از اقتصاد، به صورت مستقیم یا غیرمستقیم ارائه می‌کنند. این حمایت‌ها معمولاً برای کاهش قیمت کالا‌ها و خدمات اساسی مانند انرژی، نان، سوخت، دارو یا آموزش صورت می‌پذیرد تا اقشار کم‌درآمد بتوانند از آنها بهره‌مند شوند. یارانه‌ها می‌توانند به صورت نقدی (مانند پرداخت‌های مستقیم به خانوارها) یا غیرنقدی (مانند تخفیف در قیمت کالا‌ها یا معافیت‌های مالیاتی) باشند. هدف اصلی تخصیص یارانه، افزایش رفاه عمومی، حفظ قدرت خرید مردم، حمایت از تولید داخلی و کاهش شکاف طبقاتی است.
بیشتر بخوانید: بانک ها چطور وام می‌دهند؟/ نرخ سود چگونه تعیین می‌شود؟
هدفمندی یارانه‌ها به معنای اصلاح و بازسازی نظام پرداخت یارانه‌ها به گونه‌ای است که منابع مالی صرف حمایت مستقیم و مؤثر از اقشار نیازمند و تولیدکنندگان واقعی شود و از اتلاف منابع در پرداخت‌های غیرهدفمند جلوگیری شود. این سیاست تلاش می‌کند به جای تخصیص گسترده و پراکنده یارانه‌ها به کالا‌ها و خدمات مختلف، حمایت‌ها به صورت نقدی یا غیرنقدی به گروه‌های هدف مشخص و کم‌درآمد منتقل شود تا عدالت اجتماعی افزایش یافته و مصرف بی‌رویه منابع مانند انرژی کاهش یابد. به عبارت دیگر، هدفمندی یارانه‌ها روشی برای بهبود کارایی توزیع یارانه‌ها و ارتقای عدالت اقتصادی است که در ایران از سال ۱۳۸۹ به صورت جدی اجرا شده است.
هدفمندسازی یارانه‌های انرژی
هدفمندسازی یارانه‌های انرژی، ضرورتی استراتژیک برای اصلاح ساختار اقتصادی کشور به‌شمار می‌آید. در ایران، یارانه‌های گسترده و غیرهدفمند به حامل‌های انرژی باعث مصرف بی‌رویه، قاچاق سوخت، فشار شدید بر بودجه دولت و کاهش بهره‌وری شده است. این یارانه‌ها که بیشتر نصیب دهک‌های پردرآمد می‌شوند، نه‌تنها عدالت اجتماعی را تضعیف کرده‌اند، بلکه موجب تخریب محیط زیست و کاهش انگیزه برای سرمایه‌گذاری در انرژی‌های پاک شده‌اند. از این‌رو، هدفمندسازی یارانه‌های انرژی با واقعی‌سازی قیمت‌ها و هدایت منابع به سمت اقشار نیازمند و بخش‌های مولد، می‌تواند به مدیریت بهتر مصرف، کاهش وابستگی به منابع فسیلی و تقویت رشد اقتصادی کمک کند.
ارکان سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها
ارکان سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها شامل نهادها و بخش‌هایی هستند که در هدایت، سیاست‌گذاری و اجرای برنامه‌های این سازمان نقش کلیدی ایفا می‌کنند. مهم‌ترین ارکان این سازمان عبارت‌اند از:
۱. هیئت امنا
بالاترین رکن تصمیم‌گیر در سازمان است که سیاست‌های کلی و برنامه‌های راهبردی سازمان را تصویب می‌کند. اعضای آن معمولاً شامل وزرای کلیدی اقتصادی، رئیس سازمان برنامه و بودجه، و نمایندگانی از دولت هستند.
۲. رئیس سازمان
به‌عنوان بالاترین مقام اجرایی سازمان، وظیفه هدایت، نظارت و اجرای مصوبات هیئت امنا و مدیریت روزمره سازمان را برعهده دارد. رئیس سازمان معمولاً از سوی دولت منصوب می‌شود.
۳. کمیته تخصیص منابع
این کمیته با بررسی منابع حاصل از اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها، در مورد نحوه توزیع منابع بین خانوارها، تولیدکنندگان و سایر بخش‌ها تصمیم‌گیری می‌کند.
۴. معاونت‌های تخصصی
سازمان دارای معاونت‌هایی مانند معاونت برنامه‌ریزی، معاونت امور یارانه‌های نقدی، معاونت نظارت و ارزیابی و امور پشتیبانی است که هر کدام بخشی از وظایف اجرایی و مدیریتی را بر عهده دارند.
۵. واحد‌های استانی
برای اجرای بهتر سیاست‌های یارانه‌ای در سراسر کشور، سازمان دارای دفاتر و نمایندگی‌هایی در استان‌ها است که اجرای طرح‌ها را در سطح محلی پیگیری می‌کنند.
این ارکان با همکاری یکدیگر، تلاش می‌کنند منابع حاصل از حذف یا کاهش یارانه‌های غیرمؤثر را به‌صورت هدفمند و عادلانه به خانوارها و بخش‌های مولد اقتصادی اختصاص دهند.
وظایف سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها
وظایف سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها در چارچوب قانون هدفمندی یارانه‌ها و با هدف اصلاح نظام پرداخت یارانه‌ها، ارتقاء عدالت اجتماعی و افزایش بهره‌وری اقتصادی، تعریف شده است. این سازمان نقش کلیدی در اجرای عدالت اقتصادی و هدایت بهینه منابع در اقتصاد ایران دارد. مهم‌ترین وظایف این سازمان عبارت‌اند از:
۱. مدیریت و پرداخت یارانه‌های نقدی و غیرنقدی
این سازمان مسئول شناسایی مشمولان دریافت یارانه، تعیین مبلغ یارانه‌ها و واریز مستمر آن به حساب خانوارها است.
۲. نظارت بر منابع و مصارف طرح هدفمندی
بررسی میزان درآمد حاصل از اصلاح قیمت حامل‌های انرژی و سایر منابع مرتبط و کنترل نحوه تخصیص آنها برای پرداخت به خانوارها، تولیدکنندگان و بخش سلامت، از وظایف کلیدی سازمان است.
۳. همکاری با دستگاه‌های اجرایی برای اجرای سیاست‌های حمایتی
سازمان با نهادهایی، چون وزارت رفاه، بانک مرکزی، سازمان برنامه و بودجه و وزارت اقتصاد همکاری نزدیک دارد تا اجرای سیاست‌های حمایتی به شکل هماهنگ و مؤثر انجام شود.
۴. پایش و ارزیابی تأثیرات اقتصادی و اجتماعی یارانه‌ها
ارزیابی آثار پرداخت یارانه‌ها بر معیشت مردم، تولید، اشتغال، تورم و بهره‌وری انرژی از دیگر وظایف این سازمان است.
۵. پیشنهاد اصلاحات در نظام یارانه‌ای کشور
بر پایه داده‌ها و تجربیات اجرای طرح، سازمان می‌تواند پیشنهاد‌های اصلاحی برای کارآمدتر کردن نظام یارانه‌ای و افزایش اثربخشی پرداخت‌ها به دولت ارائه دهد.
۶. اطلاع‌رسانی و شفاف‌سازی در حوزه یارانه‌ها
ایجاد سامانه‌های شفاف برای ثبت‌نام، اطلاع‌رسانی به مردم درباره نحوه تخصیص یارانه‌ها و پاسخ به درخواست‌ها و اعتراضات از دیگر وظایف مهم سازمان است.
عملکرد سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها
عملکرد سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها از زمان تأسیس تاکنون، همواره تحت‌تأثیر سیاست‌های کلان اقتصادی و شرایط اقتصادی کشور بوده است. این سازمان از سال ۱۳۸۹ با هدف اجرای قانون هدفمندسازی یارانه‌ها فعالیت خود را آغاز کرد و نقش محوری در پرداخت یارانه‌های نقدی، حمایت از اقشار آسیب‌پذیر و تخصیص منابع به بخش‌های تولیدی و خدماتی بر عهده گرفت. در مرحله اول اجرای قانون، سازمان توانست یارانه نقدی را به‌طور منظم به اکثریت جمعیت کشور پرداخت کند که یکی از بزرگ‌ترین طرح‌های انتقال نقدی در سطح جهانی محسوب می‌شد. اما در ادامه، با چالش‌هایی مانند کمبود منابع مالی، فشار تورمی، ناکارآمدی در شناسایی دهک‌های درآمدی، و کاهش قدرت خرید مردم مواجه شد که بر اثربخشی یارانه‌ها تأثیر منفی گذاشت.
از دیگر عملکرد‌های مهم این سازمان می‌توان به همکاری با وزارتخانه‌ها برای اجرای بسته‌های حمایتی، تدوین سامانه‌های اطلاعاتی برای شناسایی خانوار‌های مشمول، و مدیریت منابع حاصل از افزایش قیمت انرژی اشاره کرد. با این حال، نبود پایگاه اطلاعاتی جامع و ضعف در نظارت بر مصرف منابع، از جمله انتقاداتی است که به عملکرد این سازمان وارد شده است. در مجموع، سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها نقش مؤثری در توزیع منابع حمایتی ایفا کرده، اما برای رسیدن به اهداف واقعی قانون هدفمندی، نیازمند بازنگری در ساختار، اصلاح سیاست‌ها و به‌روزرسانی داده‌ها است.
چالش‌های سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها
چالش‌های سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها در طول اجرای قانون هدفمندی، به‌ویژه در زمینه‌های اقتصادی، فنی و اجتماعی، بسیار گسترده و تأثیرگذار بوده‌اند. برای بهبود عملکرد سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها، اصلاحات ساختاری، تقویت نظام داده‌محور، افزایش شفافیت، و تمرکز بر عدالت اجتماعی ضروری است. در ادامه، مهم‌ترین چالش‌های این سازمان به‌صورت خلاصه و دسته‌بندی‌شده آمده است:
۱. کمبود منابع مالی پایدار
افزایش نرخ تورم، کاهش ارزش پول ملی و نوسانات قیمت انرژی باعث شده منابع پیش‌بینی‌شده برای اجرای هدفمندی یارانه‌ها کافی نباشد و دولت برای تأمین یارانه نقدی، با کسری منابع مواجه شود.
۲. ناتوانی در شناسایی دقیق دهک‌های درآمدی
نبود پایگاه اطلاعاتی دقیق و به‌روز برای تشخیص افراد نیازمند از غیرنیازمند، باعث شده بسیاری از یارانه‌بگیران واقعی از دریافت یارانه محروم بمانند و در عوض، برخی افراد با درآمد بالا همچنان یارانه دریافت کنند.
۳. اثر تورمی پرداخت یارانه‌ها
تزریق حجم بالای نقدینگی به اقتصاد در قالب یارانه‌های نقدی، در کنار افزایش قیمت حامل‌های انرژی، موجب فشار تورمی شده که در نهایت قدرت خرید یارانه را کاهش داده و اهداف رفاهی طرح را تضعیف کرده است.
۴. عدم تحقق اهداف تولیدی و حمایتی
یکی از اهداف قانون هدفمندی، حمایت از تولید و بهینه‌سازی مصرف انرژی بود. اما به‌دلیل تمرکز منابع بر پرداخت‌های نقدی به خانوارها، سهم بخش تولید و حمل‌ونقل کمتر از مقدار مصوب تحقق یافت.
۵. وابستگی شدید بودجه به درآمد‌های نفتی و انرژی
درآمد اصلی برای پرداخت یارانه‌ها از محل افزایش قیمت حامل‌های انرژی پیش‌بینی شده بود. اما نوسانات بازار نفت و تحریم‌ها این مسیر را با مشکل مواجه کرد و استقلال مالی طرح را کاهش داد.
۶. ضعف در شفافیت و پاسخگویی
عدم اطلاع‌رسانی شفاف، نبود گزارش‌های عمومی دقیق از نحوه مصرف منابع و عدم مشارکت نهاد‌های نظارتی، موجب کاهش اعتماد عمومی به عملکرد سازمان شده است.
انحلال سازمان هدفمندی یارانه‌ها
بحث انحلال سازمان هدفمندسازی یارانه‌ها در سال‌های اخیر بار‌ها از سوی کارشناسان اقتصادی، نمایندگان مجلس و حتی برخی مقامات دولتی مطرح شده است. این پیشنهاد عمدتاً با هدف اصلاح ساختار توزیع یارانه‌ها، افزایش شفافیت، کاهش هم‌پوشانی وظایف نهادها و بهره‌گیری بهتر از منابع مالی کشور بیان می‌شود. منتقدان معتقدند این سازمان در دستیابی به اهداف اولیه قانون هدفمندی، از جمله کاهش فقر، بهبود بهره‌وری مصرف انرژی و حمایت از تولید، موفق نبوده و بیشتر به نهادی برای پرداخت یارانه نقدی تبدیل شده است. از همین‌رو، برخی پیشنهاد داده‌اند که وظایف این سازمان به نهادهایی، چون وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی یا سازمان برنامه و بودجه منتقل شود. با این حال، اجرای چنین تصمیمی نیازمند زیرساخت اطلاعاتی دقیق، هماهنگی بین‌نهادی و برنامه‌ریزی منسجم برای جلوگیری از اختلال در پرداخت یارانه‌ها و حفظ اعتماد عمومی است.
- sajadmontakhabi
- کد خبر 22534
- 3 بازدید
- بدون نظر
- پرینت
