اقتصاد۲۴- محمد آیتی: وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی یکی از مهم‌ترین وزارتخانه‌های دولت ایران است که از ادغام سه وزارتخانه تعاون، کار و رفاه و تأمین اجتماعی در سال ۱۳۹۰ تشکیل شد. این وزارتخانه به دلیل ارتباط مستقیم با معیشت و زندگی بخش بزرگی از جامعه، مسئولیت‌های گسترده‌ای در حوزه‌های اجتماعی و اقتصادی دارد.

تاریخچه وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی

وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در شکل کنونی خود نتیجه ادغام سه وزارتخانه «کار و امور اجتماعی»، «تعاون» و «رفاه و تأمین اجتماعی» است که در سال ۱۳۹۰ بر اساس مصوبه مجلس شورای اسلامی و با هدف کاهش تعداد وزارتخانه‌ها و افزایش هماهنگی بین وظایف مرتبط ایجاد شد.

•    وزارت کار و امور اجتماعی

وزارت کار در ایران در سال ۱۳۲۵ با هدف ساماندهی روابط کارگر و کارفرما، حمایت از حقوق نیروی کار و ایجاد تعادل در بازار کار تأسیس شد. پیش از تشکیل این وزارتخانه، امور کارگری به‌طور پراکنده در وزارت پیشه و هنر یا سایر نهاد‌ها پیگیری می‌شد، اما رشد صنایع، گسترش فعالیت‌های اقتصادی و شکل‌گیری تشکل‌های کارگری، نیاز به نهادی مستقل را ضروری کرد. این وزارتخانه در آغاز مسئولیت‌هایی مانند تعیین حداقل دستمزد، نظارت بر شرایط کار و حل اختلافات کارگری را بر عهده داشت و به‌مرور وظایف آن به حوزه‌هایی نظیر ایمنی محیط کار، آموزش فنی و حرفه‌ای و سیاست‌گذاری اشتغال گسترش یافت. نهایتاً در سال ۱۳۹۰ با ادغام وزارت تعاون و وزارت رفاه، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی شکل گرفت و وظایف وزارت کار در قالب این ساختار جدید ادامه یافت.

•    وزارت تعاون

وزارت تعاون در سال ۱۳۷۰ با هدف توسعه و تقویت بخش تعاون به‌عنوان یکی از سه بخش اصلی اقتصاد ایران تشکیل شد. پیش از آن، امور مربوط به تعاونی‌ها در قالب سازمان‌ها و اداره‌های وابسته به سایر وزارتخانه‌ها پیگیری می‌شد، اما با تصویب قانون بخش تعاونی اقتصاد جمهوری اسلامی ایران، نیاز به نهادی مستقل برای سیاست‌گذاری، هدایت و نظارت بر فعالیت تعاونی‌ها احساس شد. این وزارتخانه مسئولیت حمایت از ایجاد و گسترش تعاونی‌ها، توانمندسازی اعضا و ارتقای نقش مشارکت مردمی در فعالیت‌های اقتصادی را بر عهده گرفت و نقش مهمی در اشتغال‌زایی و توزیع عادلانه فرصت‌ها ایفا کرد.

•    وزارت رفاه و تأمین اجتماعی 

وزارت رفاه و تأمین اجتماعی در سال ۱۳۸۳ با هدف ساماندهی امور رفاهی، بیمه‌ای و حمایتی مردم تشکیل شد. پیش از ایجاد این وزارتخانه، وظایف مرتبط با رفاه اجتماعی و بیمه‌ها در سازمان‌ها و نهاد‌های مختلفی مانند سازمان تأمین اجتماعی، کمیته امداد و بهزیستی پراکنده بود که باعث ناهماهنگی در خدمات‌رسانی می‌شد. با تصویب قانون تأسیس این وزارتخانه، وظیفه سیاست‌گذاری کلان در حوزه حمایت‌های اجتماعی، گسترش بیمه‌های همگانی، کاهش فقر و بهبود کیفیت زندگی اقشار آسیب‌پذیر بر عهده آن گذاشته شد. این وزارتخانه تا سال ۱۳۹۰ به‌طور مستقل فعالیت کرد و سپس در قالب وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی ادغام شد.

امروزه این وزارتخانه به عنوان یکی از بزرگ‌ترین دستگاه‌های اجرایی کشور، هم در حوزه سیاست‌های اشتغال و روابط کار و هم در مدیریت نهاد‌های بیمه‌ای، بازنشستگی و حمایتی نقش تعیین‌کننده دارد.

---

بیشتر بخوانید: سازمان خصوصی‌سازی؛ مامور واگذاری یا بحران‌آفرین؟

---

ساختار سازمانی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی

وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی دارای ساختاری چندسطحی و معاونت‌محور است که وظایف متنوعی در سه حوزه اصلی تعاون، کار و رفاه اجتماعی را پوشش می‌دهد. مهم‌ترین اجزای ساختاری این وزارتخانه عبارت‌اند از:

*معاونت‌ها

•    معاونت امور تعاون

•    معاونت توسعه کارآفرینی و اشتغال

•    معاونت روابط کار

•    معاونت رفاه اجتماعی

•    معاونت توسعه مدیریت و منابع

•    معاونت فرهنگی و اجتماعی

•    معاونت امور مجلس، حقوقی و استان‌ها

•    معاونت امور اقتصادی 

•    دفاتر و مراکز تخصصی

•    مرکز فناوری اطلاعات، ارتباطات و تحول اداری

•   دفتر اطلاعات رفاه ایرانیان (واقع در معاونت رفاه اجتماعی) که شامل گروه‌هایی مانند گروه تحلیل رفاه، مدیریت داده و استحقاق‌سنجی است.

*وظایف کلان

•    طراحی و اجرای قوانین و سیاست‌های تعاون، کار و رفاه

•    تعیین حداقل دستمزد در شورای عالی کار

•    توسعه و حمایت از تشکل‌ها و تعاونی‌ها

•    هدفمندسازی یارانه‌ها و خدمات حمایتی

•    ساماندهی بیمه‌ها و خدمات رفاهی با تعامل سایر قوا و شورای عالی رفاه

مسئولیت‌های اقتصادی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی

مسئولیت‌های اقتصادی این وزارتخانه فراتر از حوزه کار و اشتغال است و ابعاد گسترده‌ای از اقتصاد کلان کشور را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

۱. مدیریت بازار کار و اشتغال

وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مسئولیت اصلی مدیریت بازار کار و اشتغال را بر عهده دارد و در این راستا وظایف گسترده‌ای را دنبال می‌کند. این وزارتخانه با تدوین سیاست‌ها و برنامه‌های استراتژیک، به دنبال کاهش بیکاری، ایجاد فرصت‌های شغلی پایدار و ساماندهی نیروی کار است. از مهم‌ترین اقدامات آن می‌توان به تعیین سالانه حداقل دستمزد برای تأمین معیشت کارگران، نظارت بر اجرای صحیح قانون کار و حل اختلافات بین کارگر و کارفرما اشاره کرد. همچنین، این وزارتخانه با حمایت از کارآفرینی و مشاغل کوچک و خانگی، به ایجاد اشتغال جدید کمک می‌کند و از طریق سازمان فنی و حرفه‌ای کشور، به آموزش و توانمندسازی افراد برای ورود به بازار کار می‌پردازد. این مجموعه اقدامات، وزارتخانه را به بازیگر کلیدی در تنظیم روابط کار، حفاظت از حقوق نیروی کار و مدیریت کلان اشتغال در کشور تبدیل کرده است.

۲. مدیریت نهاد‌های مالی و صندوق‌های بازنشستگی

وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مسئولیت سنگین مدیریت و نظارت بر نهاد‌های مالی و صندوق‌های بازنشستگی را بر عهده دارد که آن را به یکی از بزرگ‌ترین بنگاه‌داران دولتی در ایران تبدیل می‌کند. این وزارتخانه بر سازمان‌های کلیدی مانند «سازمان تأمین اجتماعی»، که بزرگترین نهاد بیمه‌ای کشور است و همچنین چندین «صندوق بازنشستگی» اصلی از جمله صندوق بازنشستگی کشوری نظارت می‌کند. این مسئولیت شامل جمع‌آوری حق بیمه، مدیریت منابع مالی عظیم این صندوق‌ها و پرداخت به‌موقع مستمری بازنشستگان و ارائه خدمات درمانی به میلیون‌ها بیمه‌شده است. علاوه بر این، وزارتخانه از طریق شرکت‌هایی مانند «شستا (شرکت سرمایه‌گذاری تأمین اجتماعی)»، مالکیت و مدیریت سهام تعداد زیادی از شرکت‌های بزرگ تولیدی، صنعتی، دارویی و نفتی را در اختیار دارد که مدیریت صحیح آنها تأثیر مستقیم و حیاتی بر پایداری مالی صندوق‌ها و در نتیجه بر وضعیت اقتصادی و رفاهی کشور دارد.

۳. توسعه بخش تعاون

وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مسئولیت اصلی توسعه و گسترش بخش تعاون را بر عهده دارد، که این وظیفه ریشه در اصل ۴۴ قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران دارد. بر اساس این اصل، سهم بخش تعاون باید به ۲۵ درصد از اقتصاد ملی برسد. در این راستا، وزارتخانه با تدوین سیاست‌ها و قوانین حمایتی، به ایجاد و تقویت شرکت‌های تعاونی در بخش‌های مختلف اقتصادی از جمله تولید، توزیع، مسکن و خدمات می‌پردازد. این اقدامات شامل ارائه تسهیلات مالی، آموزش‌های مدیریتی و فنی، و نظارت بر عملکرد تعاونی‌ها است تا آنها بتوانند به صورت مؤثر در اقتصاد کشور مشارکت کنند. هدف نهایی این مسئولیت، توانمندسازی تعاونی‌ها و افزایش سهم آنها در اقتصاد برای ایجاد اشتغال، کاهش نابرابری و توزیع عادلانه‌تر ثروت است.

۴. رفاه و تأمین اجتماعی

وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مسئولیت اصلی مدیریت نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی کشور را بر عهده دارد. این مسئولیت شامل تدوین سیاست‌ها برای کاهش نابرابری و فقر و ارائه خدمات حمایتی به اقشار آسیب‌پذیر است. این وزارتخانه از طریق نهاد‌های زیرمجموعه خود مانند سازمان تأمین اجتماعی، صندوق‌های بازنشستگی، سازمان بهزیستی، مسئول پوشش بیمه‌ای، ارائه خدمات درمانی و پرداخت مستمری به بازنشستگان و افراد دارای معلولیت است. علاوه بر این، با اجرای طرح‌های حمایتی و کمک‌های معیشتی، به دنبال بهبود وضعیت زندگی و توانمندسازی خانواده‌های نیازمند است تا یک شبکه حمایتی گسترده و پایدار برای آحاد جامعه فراهم کند.

این مسئولیت‌ها نشان می‌دهد که وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نه تنها یک نهاد اجتماعی، بلکه یک بازیگر کلیدی در اقتصاد ایران است که تصمیمات آن مستقیماً بر وضعیت اشتغال، بازار‌های مالی و رفاه عمومی تأثیر می‌گذارد.

تاسیس بانک نوآوران رفاه توسط وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی

در سال ۱۳۸۷ بانک نوآوران رفاه توسط وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی با هدف حمایت از نوآوری و بهره‌گیری از ایده‌های خلاقانه در حوزه‌های رفاهی و تأمین اجتماعی تأسیس شد. این بانک به‌عنوان بستری برای جمع‌آوری طرح‌ها و راهکار‌های نوآورانه از سوی کارکنان وزارتخانه، کارشناسان و عموم مردم عمل می‌کند تا بتواند در بهبود خدمات رفاهی، توسعه پوشش بیمه‌ای، ارتقای عدالت اجتماعی و تسهیل قوانین نقش مؤثری ایفا کند. طرح‌های ارائه شده در این بانک مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته و ایده‌های برتر به منظور اجرا و ارتقاء خدمات مرتبط حمایت و تشویق می‌شوند. این اقدام به تقویت مشارکت مردمی و توسعه نظام رفاه اجتماعی کشور کمک می‌کند.