اقتصاد۲۴- شیوا سپهری: در سال‌های اخیر، یکی از مفاهیم پرتکرار در تحلیل بازار ارز ایران، «دلار سلیمانیه» بوده است. بسیاری از فعالان اقتصادی، تحلیل‌گران و حتی مردم عادی که به دنبال خرید یا فروش ارز هستند، روزانه نگاهی به نرخ دلار در سلیمانیه عراق می‌اندازند تا از وضعیت احتمالی قیمت دلار در ایران مطلع شوند. اما «دلار سلیمانیه» دقیقاً چیست، چگونه شکل گرفته و چه تاثیری بر اقتصاد و نرخ ارز ایران دارد؟

دلار سلیمانیه چیست؟

«دلار سلیمانیه» به نرخ معامله دلار آمریکا در بازار آزاد شهر سلیمانیه عراق گفته می‌شود. سلیمانیه، یکی از شهر‌های اقلیم کردستان عراق، در سال‌های اخیر به یکی از مراکز اصلی دادوستد ارز برای ایرانیان تبدیل شده است. علت اصلی این مسئله، نزدیکی جغرافیایی این شهر به مرز‌های غربی ایران، سهولت نقل و انتقال، و نبود محدودیت‌های شدید بانکی و ارزی در عراق نسبت به ایران است.

در حالی که در ایران نرخ رسمی دلار توسط بانک مرکزی کنترل می‌شود و محدودیت‌های زیادی در خرید و فروش آن وجود دارد، در سلیمانیه چنین محدودیت‌هایی اعمال نمی‌شود. این موضوع باعث شده که بسیاری از دلالان، صرافان و فعالان بازار ارز در ایران، قیمت دلار در این شهر را به عنوان یک شاخص غیررسمی، اما واقعی از ارزش دلار در بازار آزاد ایران در نظر بگیرند.

چرا دلار سلیمانیه اهمیت دارد؟

در ایران، به دلیل وجود تحریم‌ها، نظام چند نرخی ارز و مداخلات شدید دولت در بازار ارز، نرخ رسمی دلار همیشه بازتاب‌دهنده عرضه و تقاضای واقعی نیست. در نتیجه، بازار‌های موازی به وجود آمده‌اند که نقش تعیین‌کننده‌تری در قیمت‌گذاری دلار دارند. یکی از مهم‌ترین این بازارها، بازار سلیمانیه است.

دلار سلیمانیه به نوعی نقش شاخص پیش‌بینی‌کننده قیمت دلار در بازار غیررسمی ایران را ایفا می‌کند. صرافان در تهران و سایر شهر‌های ایران، اغلب قیمت‌های خود را با توجه به نرخ سلیمانیه تنظیم می‌کنند. به عبارتی دیگر، اگر قیمت دلار در سلیمانیه بالا برود، به فاصله کوتاهی شاهد افزایش نرخ دلار در بازار تهران خواهیم بود و برعکس.

تاثیر دلار سلیمانیه بر قیمت ارز در ایران

تاثیر دلار سلیمانیه بر بازار ایران به چند دلیل مشخص، بسیار قابل توجه است:

بیشتر بخوانید: دلار هرات چیست و رابطه آن با قیمت دلار در ایران چگونه است؟

نقش در تعیین نرخ بازار آزاد: در نبود یک بازار رسمی و شفاف برای تعیین نرخ ارز، فعالان بازار به دنبال یک نقطه مرجع می‌گردند. دلار سلیمانیه به دلیل آزادی بیشتر در معامله و تقاضای بالای ایرانیان، به مرجع تبدیل شده است.

واکنش سریع‌تر به تحولات سیاسی: بازار سلیمانیه به دلیل کمتر بودن کنترل‌های دولتی، بسیار سریع‌تر از بازار تهران به اخبار سیاسی و اقتصادی واکنش نشان می‌دهد. به همین دلیل نوسانات نرخ دلار ابتدا در سلیمانیه نمایان می‌شود.

نقش در قاچاق ارز و حواله‌های غیررسمی: بسیاری از حواله‌های ارزی به داخل ایران یا از ایران به کشور‌های دیگر، از طریق بازار سلیمانیه انجام می‌شود. در نتیجه، این بازار برای فعالان اقتصادی که با تحریم‌ها و محدودیت‌های بانکی روبه‌رو هستند، نقش کلیدی دارد.

اثرگذاری بر انتظارات تورمی: تغییرات نرخ دلار سلیمانیه، بر انتظارات تورمی مردم و فعالان اقتصادی تأثیر می‌گذارد. اگر دلار سلیمانیه افزایش یابد، مردم انتظار دارند که قیمت دلار در ایران هم بالا برود و همین موضوع خود باعث افزایش تقاضا و تشدید رشد قیمت می‌شود.

مشکلات ناشی از وابستگی به دلار سلیمانیه

اگرچه دلار سلیمانیه به عنوان یک شاخص موثر در بازار ایران شناخته می‌شود، اما وابستگی شدید به آن، می‌تواند مشکلاتی نیز ایجاد کند. نرخ دلار در سلیمانیه مانند هر بازار غیررسمی، به راحتی قابل دست‌کاری است و شفافیت ندارد. در نتیجه، امکان ایجاد نوسانات مصنوعی و سودجویی دلالان وجود دارد.

چون این بازار خارج از کنترل سیاست‌گذاران ایرانی است، تحولات منطقه‌ای یا حتی داخلی عراق می‌تواند به سرعت به بازار ارز ایران سرایت کند. همچنین وقتی بانک مرکزی ایران به جای تکیه بر بازار داخلی، ناچار است نرخ دلار را با بازار‌های خارجی هماهنگ کند، ابزار‌های کنترل تورم و مدیریت نرخ ارز بسیار ناکارآمد می‌شوند.

این مسئله بیش از هر چیز نشان‌دهنده ضعف ساختار ارزی و اقتصادی ایران، نبود شفافیت در سیاست‌گذاری و فشار تحریم‌هاست. تا زمانی که بازار ارز داخلی نتواند اعتماد فعالان اقتصادی و مردم را جلب کند، دلار سلیمانیه همچنان نقش تعیین‌کننده‌ای در قیمت دلار در ایران ایفا خواهد کرد.

بازگشت به یک نظام ارزی شفاف، چند نرخی نبودن قیمت دلار، و کاهش وابستگی به بازار‌های غیررسمی خارجی، می‌تواند راهی برای کاهش تاثیرات نوسانات دلار سلیمانیه باشد. اما تا آن زمان، بازار ارز ایران همچنان زیر سایه قیمت‌گذاری‌های سلیمانیه باقی خواهد ماند.