اقتصاد۲۴- در حافظه جمعی ما، قسط با خانه، زمین و خودرو گره خورده بود خرید اقساطی به معنای برنامه‌ریزی بلندمدت و حرکت به سوی مالکیت دارایی‌های بزرگ بود. خانواده‌ها با پرداخت ماهیانه، نه‌فقط کالایی می‌خریدند، بلکه به احساس امنیت و پیشرفت دست پیدا می‌کردند.

با گذر زمان و رشد بازار لوازم خانگی، قسط پای خود را به خرید یخچال، تلویزیون، فرش و مبلمان باز کرد. فروشگاه‌ها با تبلیغ «پرداخت آسان» مشتری جذب می‌کردند و خانواده‌ها، هرچند بدهکار می‌شدند، اما در ازای آن کالایی بادوام در خانه داشتند.

چند سال بعد، این روند به پوشاک و کفش رسید. فروشگاه‌ها و برند‌ها رقابت می‌کردند که چه کسی امکان «خرید الان، پرداخت بعد» را راحت‌تر فراهم می‌کند. هنوز هم خرید قسطی در این مرحله، در ذهن مردم قابل‌قبول بود.

اما امروز، قسط از مرز «دارایی» عبور کرده و به سفره‌های مردم رسیده است. حالا برای برنج، روغن، گوشت، شیر و حتی مواد شوینده، طرح‌های اقساطی وجود دارد. برخی فروشگاه‌های زنجیره‌ای، برای خرید دو لیتر روغن یا یک بسته پوشک، «اعتبار خرید» می‌دهند. این همان جایی است که بدهکاری دیگر نشانه پیشرفت نیست، بلکه سندی است بر عقب‌نشینی معیشت.

معیشت در سراشیبی

این تغییر، فقط یک تحول اقتصادی نیست؛ تصویری است از فشاری که بر خانواده‌ها وارد شده است. طبق آمار رسمی، تورم مواد خوراکی در سال‌های اخیر بار‌ها از تورم عمومی جلو زده و در برخی اقلام اساسی، افزایش قیمت‌ها بیش از دو برابر رشد دستمزد بوده است. در نتیجه، بسیاری از خانواده‌ها برای تأمین نیاز‌های روزمره، به بدهی کوتاه‌مدت پناه برده‌اند.

آمار‌های مرکز آمار ایران وضعیت تکان‌دهنده‌ای را نشان می‌دهند تورم ماهانه اقلام خوراکی در خرداد ۱۴۰۴ برابر ۴.۹٪ بود؛ در حالیکه تورم کلی تنها ۳.۳٪ گزارش شد

براساس اعلام مرکز آمار ایران، در تیرماه امسال نان و غلات با ۱۶.۶ درصد، روغن‌ها و چربی‌ها با ۷.۳ درصد و گوشت قرمز و گوشت ماکیان با ۵.۸ درصد بیشترین افزایش قیمت را داشتند و در مقابل سه گروه قند، شکر و شیرینی‌ها با ۴.۵- درصد، میوه و خشکبار با ۲.۸- درصد و آموزش با ۱.۶ درصد، کمترین افزایش قیمت را در کالا‌های اساسی داشته‌اند.

آنچه نگران‌کننده‌تر است، «عادی شدن بدهی برای زنده ماندن» است. در فرهنگ گذشته، بدهکار بودن برای خرید خانه یا سرمایه‌گذاری قابل‌پذیرش بود، اما امروز، خانواده‌ای که برای خرید مایع ظرفشویی یا کیسه برنج قسط می‌گیرد، در واقع برای بقا بدهکار می‌شود.

خرید اقساطی آنلاین

یکی از شهروندانی که از یکی از بستر‌های آنلاین اقدام به خرید قسطی کرده است به خبرنگار دیده بان ایران می‌گوید: تا سال گذشته کفش، لباس و وسایل خانه مانند سشوار یا اتورا بصورت قسطی از یکی از درگاه‌های انلاین خریداری کرده بودم، اما امسال این خرید قسطی فراتر رفته است و پودر لباسشویی، گوشت، مایع ظرفشویی و وایتکس را نیز از این درگاه بصورت قسطی خریداری کرده‌ام.

وی ادامه میدهد که این مواد شوینده برای حداقل سه ماه یک خانواده دو نفره کافی است و ماهیانه هشتاد هزار تومان قسط آنرا پرداخت می‌کنم.

شهروند دیگری نیز میگوید: فروشگاه پروتئینی که در نزدیکی محل کارمان قرار دارد برای کارمندان طرح قسطی فروش گوشت و مرغ راگذاشته ا ست و از طریق دفتر حساب فروشگاه ماهیانه قسط گوشت و مرغی که خریداری کرده‌ایم را میپردازیم علاوهبر این دفتر حساب در سوپر مارکت نیز دفتری مشابه این داریم.

در تبلیغات یکی از شرکت‌های آنلاین که به تازگی فروش آنلاین را آغاز کرده آمده است: «امکان خرید قسطی مواد غذایی با فعال‌سازی سرویس اعتباری، تا سقف مشخصی از اعتبار، بدون نیاز به ضامن یا چک، در ۴ قسط و بدون سود، از فروشگاه‌های طرف قرارداد خرید کنید.»

یکی از فروشندگان همکار اسنپ مارکت درباره افزایش خرید کالای قسطی با استفاده از اعتبار به دیده بان ایران می‌گوید: «فروش اقساطی اقلام مصرفی و خوراکی در فروشگاه‌های آنلاین در دو ماه گذشته افزایش داشته، نمی‌توان آمار دقیقی از میزان استقبال کاربران در نظر گرفت ولی با توجه تعدد مراجعان برای پرس و جو درباره این سرویس می‌توان گفت تعداد استفاده کنندگان ۲ برابر شده است..»

این فروشنده همکار اسنپ مارکت گفت: «طبیعی هست که مشکلات اقتصادی عامل افزایش درخواست دریافت این سرویس هستند» 

بیشتر بخوانید: فقر به جایی رسیده که سیب‌زمینی را قسطی می‌فروشند

فروش آینده برای گذران امروز

کوچک شدن سبد مصرفی و کاهش نقدینگی خانوار‌ها باعث شده حتی هزینه‌های خرد نیز از جیب آینده پرداخت شود. این یعنی تا پیش از اتمام قسط یک کالای مصرف‌شده، کالای بعدی وارد فهرست بدهی‌ها می‌شود. در این چرخه، هیچ فرصتی برای پس‌انداز یا خروج از فشار مالی وجود ندارد.

این روند به تدریج فرهنگ مصرف را تغییر می‌دهد. کودکان و نوجوانانی که در چنین فضایی بزرگ می‌شوند، بدهی را نه به‌عنوان استثنا، بلکه به‌عنوان بخش دائمی زندگی می‌بینند. این تغییر، خطر بازتولید چرخه فقر و وابستگی مالی را افزایش می‌دهد.

از سوی دیگر، قسطی شدن نیاز‌های اولیه می‌تواند شکاف اجتماعی را عمیق‌تر کند. خانواده‌هایی که توان پرداخت نقدی دارند، بدون فشار روانی خرید می‌کنند، در حالی که بخش بزرگی از جامعه همواره درگیر موعد پرداخت و جریمه تأخیر است.

از نسیه سنتی تا قسط مدرن

شکل امروز خرید قسطی، یادآور «نسیه» در مغازه‌های محلی است، با این تفاوت که حالا این فرایند در قالب قرارداد‌های رسمی، کارمزد و حتی جریمه دیرکرد انجام می‌شود. این «نسیه مدرن» برای بسیاری تنها راه پر کردن سفره است، نه انتخابی اختیاری.

اگر تورم کنترل نشود و قدرت خرید مردم ترمیم نشود، این روند می‌تواند به بحران بدهی خانوار تبدیل شود؛ بحرانی که نه‌فقط اقتصاد، بلکه ثبات اجتماعی را تهدید خواهد کرد. تجربه کشور‌های دیگر نشان داده که وقتی بدهی برای نیاز‌های اولیه به یک هنجار تبدیل شود، خروج از آن بسیار دشوار خواهد بود.

قسطی شدن از خانه و خودرو به برنج و مایع ظرفشویی، روایت تلخ سقوط توان اقتصادی جامعه است. این روند نه‌تنها نشان‌دهنده کوچک‌تر شدن سبد خانوار است، بلکه زنگ خطری برای آینده اقتصادی و اجتماعی کشور به شمار می‌رود. اگر امروز برای مهار آن چاره‌ای اندیشیده نشود، فردا ممکن است حتی آب و برق خانه‌ها نیز در فهرست اقساط ماهیانه قرار گیرد.

منبع: دیده بان ایران