حریم راه چیست؟ این پرسش ممکن است ذهن شما را نیز به خود مشغول کرده باشد. حریم جاده و راه اهداف خاصی را شامل می‌شود و اشاره به زمین‌ها و اراضی مشخصی دارد که در اطراف جاده‌ها هستند. این زمین‌ها عمدتا برای ایجاد امنیت جاده‌ها، جاده‌سازی و عریض کردن آنها مورد استفاده قرار می‌گیرند.
قوانین و مقررات خاصی برای حریم‌های راه وجود دارند و دارای دسته بندی مشخصی هستند. از انواع حریم راه می‌توان حریم آزادراه، حریم درجه یک، حریم درجه دو، حریم درجه سه و حریم درجه چهار را نام برد. هرکدام از این حریم‌ها مشخصات خاص خود را دارند. در ادامه این نوشتار به بررسی دقیق تر حریم جاده و راه خواهیم پرداخت. جهت کسب اطلاعات بیشتر تا انتها املاک داران را همراهی نمایید.
در ابتدا با استناد بر قانون مربوطه وزارت راه و شهرسازی درباره حریم جاده‌ها و راه آهن‌های سطح کشور می‌پردازیم، این قانون به طور کلی به شرح زیر است. در ادامه این مقاله به جزئیات بیشتری در این باره خواهیم پرداخت.
ماده ۱۷ قانون ایمنی راهها و راه آهن
ایجاد هرگونه ساختمان، دیوارکشی و تأسیسات در شعاع ۱۰۰ متر از انتهای حریم راهها و راه‌آهن‌های کشور و در کنار گذرهایی که وزارت راه و ترابری احداث کرده یا مسئولیت نگهداری آن را دارد، بدون کسب مجوز از این وزارتخانه ممنوع است. وزارت راه و ترابری موظف است در مورد متخلفان طبق تبصره ۱ ماده ۶ قانون ایمنی راهها و راه‌آهن اقدام کند.
تبصره ۱: وزارت راه و ترابری باید نوع کاربری زمین‌های اطراف راهها و راه‌آهن‌ها را به عمق ۱۰۰ متر از حریم قانونی تهیه و به تصویب هیأت وزیران برساند. همچنین از متقاضیانی که نیاز به احداث مستحدثات دارند، وجوهی بر اساس آئین‌نامه‌ای که به تأیید هیأت وزیران می‌رسد، اخذ و به حساب خزانه واریز کند. ۱۰۰% این وجوه برای ایمن‌سازی راهها مصرف خواهد شد.
تبصره ۲: نظارت بر ساخت و ساز در حاشیه راهها و راه‌آهن تا شعاع ۱۰۰ متر از انتهای حریم قانونی بر عهده وزارت راه و ترابری است. این وزارتخانه می‌تواند برای صدور مجوز ایجاد مستحدثات به متقاضیان اقدام کند. متقاضیان باید سایر مجوزهای لازم را از مراجع مربوطه دریافت کنند.
تبصره ۳: ایجاد تأسیسات عمومی مانند خطوط آب، برق، فاضلاب، نفت، گاز، مخابرات و مشابه آنها، با رعایت مسائل فنی و ایمنی مربوط به هر یک، تابع آئین‌نامه‌ای است که ظرف سه ماه از تصویب این قانون، به پیشنهاد وزیر راه و ترابری به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.
حریم راه چیست؟
همه ما ممکن است اطلاعات چندانی درباره حریم راه نداشته باشیم و یا حتی اسم آن را نیز نشنیده باشیم. این حریم اشاره به تمام زمین‌های طولی و عرضی دارد که عمدتا برای تعریض، ایمن سازی جاده‌ها و جاده سازی مورد استفاده قرار می‌گیرند. نکته ای که لازم است درباره این اراضی بدانید این است که بایستی براساس قوانین و مقررات خاصی مورد استفاده قرار گیرند. این حریم شامل حریم تملک، حریم مصوب و حریم حفاظتی می‌شود.
حریم تملک در واقع زمین‌هایی را شامل می‌شود که تحت مالکیت راه است و متعلق به صاحب آن است. در مقابل حریم مصوب زمین‌ها و محدوده‌هایی را در بر میگیرد که تمامی قوانین مربوط به ساخت و ساز در این اراضی اجرا شده و کنترل می‌شوند. اگر بخواهیم اشاره ای اجمالی به حریم‌های حفاظتی داشته باشیم می‌توان گفت که این نوع حریم راه زمینی است که تحت تصرف راه نیست. چنین زمین‌هایی در اختیار و یا مالکیت راه نبوده و برای اجرای حقوق عمومی و رعایت منافع مردم کاربرد دارند.
برای اطلاع از بهترین شهرک‌های اطراف اصفهان برای خرید آپارتمان به مقاله مربوطه مراجعه نمایید.
آشنایی با قانون حریم راهها
درباره ساخت و ساز و یا فعالیت در حریم قانونی راهها معولا سوالاتی مطرح می‌شود که برای یافتن پاسخ به آن باید به منابع مختلفی رجوع نمایید. در اینجا به توضیح در این باره خواهیم پرداخت و سپس، این سوالات را پاسخ خواهیم داد.
قانون حریم راهها یکی از قوانین مهم در کشور است که مرتبط با کاربری زمین بوده و مسئولیت‌های افراد را در این قبال مشخص می‌کند. مسئولیت نظارت بر اجرای قانون حریم راهها بر عهده نهادهای دولتی و محلی است. در اینجا به چند نمونه از این قوانین خواهیم پرداخت. اما ابتدا باید به تعریف چند نکته مهم بپردازیم.
اراضی اطراف حریم راهها و راه آهن
- حریم راهها و راه‌آهن‌ها شامل نوار زمین‌هایی است که به‌منظور حفاظت از زیرساخت‌ها و جلوگیری از خطرات احتمالی تعیین شده است. این حریم معمولاً به‌صورت قانونی مشخص می‌شود و شامل محدودیت‌هایی برای استفاده از اراضی اطراف می‌باشد.
- ریختن زباله، نخاله، مصالح ساختمانی، روغن موتور و نصب تابلو یا اشیاء دیگر در راهها و راه‌آهن‌ها و حریم قانونی آنها، چه در داخل و چه خارج از محدوده شهرها، ممنوع است و موجب اختلال در تردد وسایل نقلیه می‌شود.
- هر گونه عملیاتی که منجر به خرابی جاده‌ها شود، همچنین ایجاد مستحدثات، درختکاری، زراعت یا حفاری در حریم قانونی شاهراه‌ها، راههای اصلی و فرعی و راه‌آهن، بدون اجازه وزارت راه ممنوع است. میزان و وسایل لازم برای این اقدامات به‌طور مشخص از سوی وزارت راه اعلام می گردد.
- برای هرگونه تغییر یا فعالیت در اراضی اطراف حریم، نیاز به اخذ مجوز از نهادهای مربوطه (مانند وزارت راه و شهرسازی و راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران) وجود دارد. این مجوزها معمولاً شامل ارزیابی‌های ایمنی و تأثیرات زیست‌محیطی هستند.
- برای راهها: حریم معمولاً بین ۲۰ تا ۵۰ متر از دو طرف جاده‌ها تعیین می‌شود.
- برای راه‌آهن‌ها: حریم معمولاً بین ۱۰ تا ۳۰ متر از دو طرف خط آهن مشخص می‌شود.
- عدم رعایت قوانین مربوط به اراضی اطراف حریم می‌تواند منجر به جریمه‌های مالی، تخریب سازه‌های غیرمجاز و حتی پیگرد قانونی شود. همچنین مسئولین ممکن است موظف به جبران خسارات ناشی از تخلفات باشند.
قانون حریم راههای کشور
قانون حریم راه درباره ساخت و ساز و فعالیت در حریم و اطراف حریم جاده‌ها و شریان های اصلی، داخل شهر و روستا و خارج از آنها متفاوت است.
در داخل شهر و روستا، قانون حریم راههای کشور برای ساخت و ساز و فعالیت‌های دیگر، به شرح زیر است:
- قانون حریم راه (راههای شریانی) داخل بافت شهر و روستا: داخل حریم راه و جاده (۷۶ متری) هرگونه فعالیت ممنوع است. تا ۱۵ متر از حریم جاده، برای عبور تاسیسات زیربنایی دولت و افزایش حریم راهها است و هرگونه ساخت و ساز ساختمان در آن ممنوع می‌باشد. در محدوده ۸۵ متری، ساخت و ساز برای منازل مسکونی و دیگر فعالیت ها مجاز است.
- قانون حریم راه (راههای شریانی) خارج از بافت شهر و روستا: در محدوده (۷۶ متری) آن هرگونه فعالیت ساخت و ساز ممنوع است. پس از حریم زیربنای ۱۵ متر اولیه، در صورت درخواست ایجاد مجتمع خدمات رفاهی و تأیید آن از سوی اداره کل حمل و نقل، مجوز لازم برای تأسیسات خدمات رفاهی به‌صورت مجتمع صادر خواهد شد.
- قانون حریم راه (راههای غیر شریانی) داخل بافت شهر و روستا:در محدوده (۴۵ متری) حریمِ آن هرگونه ساخت و ساز ممنوع است. تا ۱۵ متری حریم جاده غیرِ شریانی نیز مخصوص عبور تاسیسات زیربنایی دولت و حریم راهها بوده و جهت عبور تاسیسات زیربنایی دولت و افزایش حریم راهها مورد استفاده قرار میگیرد و هرگونه ساخت و ساز در آن ممنوع است. تا محدوده ۸۵ متری از آن برای ساخت و ساز و بافت مسکونی در نظر گرفته شده است. تمامی راههای متروکه دارای حریم ۱۵ متری هستند که فعالیت و ساخت و ساز در آنها با گرفتن مجوز راه و شهرسازی صورت می‌پذیرد.
- قانون حریم راه (راههای غیر شریانی) خارج از بافت شهر و روستا: در محدوده (۴۵ متری) حریم آن هرگونه فعالیت و ساخت و ساز ممنوع است. بعد از حریم زیربنایی ۱۵ متر اولیه مجوز به صورت منفرد یا قالب خدمات رفاهی با تایید اداره کل حمل و نقل صادر می‌شود.
راهکارهای مراقبت و نگهداری از حریم راه
در این بخش از نوشتار خود قصد داریم تا به بررسی روش‌ها و راهکارهای مناسب برای محافظت از حریم راه پرداخته و در این باره اطلاعات مفیدی را در اختیار شما عزیزان قرار دهیم. این روش‌ها شامل موارد زیر می‌شوند و هرکدام اهمیت بسیار زیادی دارند.
کاشت درخت در طرفین جاده‌ها
کاشت درخت در طرفین راه مزیت‌های قابل توجه ای به همراه دارد. با کاشت درخت در حریم جاده‌ها و راهها می‌توان به پاکسازی هوای اطراف کمک‌های شایانی کرد. این امر تنها مزیت درختکاری نیست و درختکاری این قابلیت را دارد تا نوعی امنیت روانی را در رانندگان و سرنشینان ایجاد کند. این امنیت روانی برای افزایش امنیت و کاهش استرس هنگام رانندگی الزامی بوده و نباید به سادگی از کنار آن عبور کرد.
حفاری نمودن کانال‌ها در حریم راهها
حفاری کردن کانال‌ها را می‌توان روش دیگری برای محافظت از حریم راه دانست. این روش مانع از تجاوز کشاورزان به جاده‌ها و آزادراه‌ها خواهد شد. نکته ای که لازم است بدانید این است که این روش محافظتی نسبت به حصارکشی جاده‌ها مفیدتر است؛ چراکه میانگین هزینه‌های لازم برای این امر کمتر بوده و شرایطی ایده آل را برای شما به همراه دارد.
حصارکشی جاده‌ها
اگر با حصارکشی جاده‌ها آشنایی داشته باشید قطعا می‌دانید که راه حلی بسیار عالی برای جلوگیری از ورود حیوانات، اشیاء، وسایل نقلیه و ماشین ها به حریم راه است. در حال حاضر به طور گسترده ای از این روش محافظتی استفاده می‌گردد و این امر نشان دهنده کاربرد بسیار زیاد آن است.
هم سطح نمودن زمین‌های نسبتا هموار
اگر به دنبال راهی برای جلوگیری از تجاوز کشاورزان به حدود حریم هستید لازم است بدانید که تسطیح زمین‌های نسبتا هموار راهی بسیار عالی است. به واسطه این روش می‌توان مانع از کشت و زرع کشاورزان در حدود راهها و جاده‌ها شد.
بکارگیری گشت‌های راهداری
این روزها در بسیار از شهرها و استان‌ها می توان شاهد فعالیت گشت‌های راهداری بود. پرسشی که مطرح می‌گردد این است که این گشت‌ها چه وظیفه ای برعهده دارند؟ در پاسخ به این پرسش باید گفت به واسطه فعالیت گشت‌های راهداری می‌توان از تجاوز به حریم راهها جلوگیری نموده و به این طریق از آنها محافظت کرد.
انواع راه و درجه حریم آنها
راهها انواع مختلفی دارند و میزان درجه حریم هرکدام از آنها نیز با یک دیگر متفاوت است. به طور کلی راهها به ۸ دسته تقسیم می‌شوند و برای تعدادی از آنها نیز می‌توان زیرمجموعه‌های خاصی را شاهد بود. این ۸ گروه شامل موارد زیر می‌شوند.
آزاد راه
به عنوان اولین دسته از انواع راه می‌توان به آزادراه‌ها اشاره کرد. آزادراه‌ها در واقع معابری را در بر می‌گیرند که برای رفت و برگشت کاربرد داشته و دارای نوعی طراحی کاملا مجزا هستند. در آزادراه‌ها نمی‌توان تقاطع‌های مسطح را دید. از دیگر ویژگی‌های بارز آزادراه‌ها می‌توان ورودی‌ها و خروجی‌هایی را دید که در نقاط و محدوده‌های معینی قرار داده می‌شوند.
راه اصلی
راههای اصلی را می‌توان جزء دیگری از حریم راه دانست که طبقه بندی خاص خود را دارد. به طور کلی راهها به دو دسته درجه ۱ و درجه ۲ تقسیم می‌شوند که هرکدام ویژگی‌های خاص خود را دارند. راههای درجه یک عریض بوده و راه‌هایی که به عنوان درجه دو شناخته می‌شوند معمولی هستند.
بزرگراه یا راه اصلی چهارخطه
مشخصاتی که می‌توان برای راههای اصلی چهارخطه و یا بزرگراه‌ها شاهد بود کاملا یکسان و همسو با راههای اصلی است. بزرگراه‌ها را می‌توان نتیجه عریض شدن راههای اصلی دانست.
راههای فرعی
حریم راه مربوط به راه های فرعی حدود ۱۷.۵ متر از آکس تا طرفین جاده است که برای این نوع راه نیز می‌توان زیرمجموعه خاصی را نام برد. طبقه بندی راههای فرعی شامل راه فرعی درجه یک معمولی، راه فرعی درجه یک عریض، فرعی عریض و راه فرعی درجه دو می‌شود.
راه روستایی
حریم راه برای راههای روستایی نیز میزان خاص خود را دارد و این میزان ۱۲.۵ متر از آکس تا طرفین جاده است. این راهها به دو دسته راه روستایی درجه یک و راه روستایی درجه دو تقسیم می‌شوند. راه‌هایی که از نوع درجه یک هستند دارای قوانین خاصی هستند.
راه دسترسی آسفالته
راه دسترسی آسفالته راهی را شامل می‌شود که در ابتدا خاکی و یا شنی بوده سپس با توجه به عملیات‌های راهداری صورت گرفته و به راههای اصلی و فرعی تبدیل شده است.
راه دسترسی خاکی
در تعریف راههای دسترسی خاکی می‌توان گفت که این راهها نتیجه عملیات‌های مختلف راهداری همچون گریدرزنی و شن ریزی است.
راههای متروکه
به عنوان آخرین راه از مجموعه راهها می‌توان راههای متروکه را نام برد که حریم راه برای آنها ۱۵ متر از آکس تا طرفین جاده است. نکته قابل توجه این است که امکان دارد حریم آنها به میزان ۴ درجه کاهش یابد.
مهم ترین اهداف حریم راه
حریم راه براساس اهداف خاصی مورد استفاده قرار میگیرد و قوانین مرتبط با آن از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. از مهم ترین اهداف این حریم می‌توان موارد زیر را تشریح کرد:
- تامین ایمنی لازم برای عبور و مرور
- توسعه و عریض نمودن راهها و جاده در آینده
- ایجاد سهولت در انجام عملیات‌های مربوط به راهداری
- ایجاد و احداث راههای دسترسی
- ایجاد فضای سبز و درختکاری
- زهکشی و حفر نمودن کانال‌ها در طرفین جاده و راهها
- ایجاد فضای لازم برای تعبیه تجهیزات ایمنی جاده‌ها و راهها
- جلوگیری از وارد نمودن هرگونه آسیب به جاده توسط اطرافیان
انواع حریم جاده و راه
با توجه به مطالبی که در بخش‌های قبل بیان شد می‌توان به این نتیجه دست یافت که حریم راه دارای انواع مختلفی است. هرکدام از دسته بندی‌هایی که برای این حریم وجود دارند مشخصات فنی خاصی را شامل می‌شوند. از انواع حریم جاده و راه می‌توان موارد زیر را نام برد.
حریم آزاد راه
حریم آزاد راه شامل اراضی می‌شود که در فاصله ۳۸ متری از حد نهایی بدنه راه است.
حریم درجه یک
در این نوع حریم راه، زمین‌ها و اراضی موردنظر در حدنهایی بدنه راه تا فاصله ۲۲.۵ متر از محور راه قرار دارند. براین اساس بایستی مجموعه عرضی جاده و حریم آن به ۴۵ متر برسد.
حریم درجه دو
حریم درجه دو اشاره به زمین‌هایی دارد که بین حد نهایی بدنه تا فاصله ۱۷.۵ متر واقع شده اند. مجموع عرضی در این نوع حریم راه ۳۵ متر است.
حریم درجه سه
این نوع حریم به زمین‌هایی گفته می‌شود که بین حدنهایی راه تا فاصله ۱۲.۵ متر قرار گرفته اند و مجموع عرضی آنها ۲۵ متر می باشد.
حریم درجه چهار
این دسته از مجموعه حریم‌های راه شامل زمین‌هایی می‌شود که میان حد نهایی بدنه راه تا فاصله ۱۷.۵ متر قرار گرفته اند. در این حریم مجموعه عرضی ۱۵ متر است. شما با دریافت مشاور حقوقی ملک از املاک داران می‌توانید به اطلاعات مفیدی در این باره دست یابید.
نوار تاسیسات در حریم جاده و راه
در آیین نامه اجرایی می‌توان مفادی را دید که با توجه به این مفاد هرگونه احداث ساختمان، دیوار و تاسیسات بایستی براساس قوانین مرتبط با حریم راه در جاده‌ها صورت پذیرد. با توجه به این آیین نامه استان‌هایی همچون مازندران، گیلان و گلستان بایستی برای احداث نوارتاسیسات ۱۵ متر از جاده فاصله داشته باشند. این امر برای دیگر استان‌ها ۳۰ متر از حریم قانونی است. نوارهای تاسیسات اشاره به شبکه‌های مخابرات، برق، خطوط نفت و گاز، خطوط آب و فاضلاب دارند.
سوالات متداول درباره قانون حریم راهها
- من زمینی کنار کمربندی خریدم که حریم راه ۲۲ و نیم متر اعلام شده بود و اعلام شده بود که مشکلی ندارد. اما بعد از مدتی، اعلام کردند که ۱۵ متر بعد از حریم که در مجموع ۳۷ و نیم متر است، به عنوان نوار تاسیساتی و حفاظتی در نظر گرفته می‌شود. با این شرایط، دیگر ملکی برای من باقی نمی‌ماند. سوال این است که آیا دولت نباید بابت اجرای این طرح‌ها به من خسارت بدهد؟ و وضعیت مالکیت من به چه صورت خواهد شد؟
حریم قانونی ۲۲.۵ مربوط به وزارت راه و شهرسازی است که پس از بررسی‌های قانونی، خسارات را پرداخت می‌کند. اما برای ۱۵ متر با کاربری نوار تاسیسات (مانند آب، برق و فیبر نوری)، این وزارتخانه خسارتی پرداخت نخواهد کرد، زیرا تصرفی انجام نشده است. در این حالت، هر ارگانی که بخواهد تاسیسات را از این ۱۵ متر عبور دهد، موظف است خسارت مربوط به حریم تاسیسات را پرداخت کند.
- زمینی به مساحت ۱۰۰۰ متر مربع پس از حریم قانونی ۲۲.۵ متر، باقیمانده است. چند سال پیش، حریم ۱۵ متر اضافه شد و حریم جدید به ۳۷.۵ متر رسید. اخیراً ۱۵ متر دیگر به حریم قبلی افزوده شده و اکنون کل ملک در حریم راه قرار گرفته است. در صورتی که اداره مادر یا ارگان متولی نه مجوزی بدهد و نه ملک را خریداری نماید، چه باید کرد؟ و اگر مبلغ وجه زمین به مالک پرداخت نگردد، تکلیف ملک و وجه زمین چه می‌شود؟
وزارت راه و شهرسازی یا شرکت مادر تخصصی راهها تنها هزینه زمین و حریم قانونی را پرداخت می‌کند. فاصله ۱۵ یا ۳۰ متر نوار تاسیساتی متعلق به مالک است و اداره ثبت و اسناد نیز این موضوع را تأیید می‌کند. با این حال، کاربری این ۳۰ متر فقط به کشاورزی و زراعت محدود است و هر ارگانی که بخواهد از نوار تاسیساتی استفاده کند، باید رضایت مالک را جلب کند.
- زمینی چسبیده به اتوبان دارای نامه ۲۲.۵ متری راهداری برای ساخت و ساز است. در این زمینه، اختلاف نظری وجود دارد؛ دهیاری اعلام کرده که ۵۳ متر از اکس زمین مجوز ساخت دارد. سوال این است که کدام یک از این اطلاعات صحیح است؟ همچنین، آیا ادارات آب، برق و گاز نیز حریم دارند و قبل از ساخت باید از آنها اجازه گرفته شود یا نامه راهداری کافی است؟
حریم ۲۲.۵ متر حریم قانونی محور فقط برای کشاورزی مجاز است و صدور مجوز ساخت و ساز امکان‌پذیر نیست، مگر اینکه زمین در طرح هادی یا طرح تفصیلی شهر قرار داشته باشد. در این طرح‌ها، فواصل مشخص شده و نوار تاسیسات نیز در نظر گرفته می‌شود. در خارج از محدوده طرح هادی، فاصله ساخت و ساز باید ۵۲.۵ متر از آکس راه رعایت شود و این گزینه تنها در صورت داشتن مجوز صحیح است.
کلام آخر
با توجه به مطالبی که بیان شد می‌توان به این نتیجه دست یافت حریم راه اشاره به زمین ها و اراضی خاصی دارد که عمدتا برای جاده سازی و انجام عملیات‌های راهداری کاربرد دارند. این حریم‌ها براساس اهداف خاصی مورد استفاده قرار می‌گیرند و رعایت آنها برای انواع راهها الزامی است. طبقه بندی حریم نشان دهنده سطح اهمیت آن است و نباید به سادگی از کنار آن عبور نمود. برای کسب اطلاعات با کارشناسان املاک داران در تماس باشید.
