حریم راه چیست؟ این پرسش ممکن است ذهن شما را نیز به خود مشغول کرده باشد. حریم جاده و راه اهداف خاصی را شامل می‌شود و اشاره به زمین ها و اراضی مشخصی دارد که در اطراف جاده‌ها هستند. این زمین ها عمدتا برای ایجاد امنیت جاده ها، جاده‌سازی و عریض کردن آن ها مورد استفاده قرار می گیرند.
قوانین و مقررات خاصی برای حریم های راه وجود دارند و دارای دسته بندی مشخصی هستند. از انواع حریم راه می توان حریم آزادراه، حریم درجه یک، حریم درجه دو، حریم درجه سه و حریم درجه چهار را نام برد. هرکدام از این حریم ها مشخصات خاص خود را دارند. در ادامه این نوشتار به بررسی دقیق تر حریم جاده و راه خواهیم پرداخت. جهت کسب اطلاعات بیشتر تا انتها املاک داران را همراهی نمایید.
در ابتدا با استناد بر قانون مربوطه وزارت راه و شهرسازی درباره حریم جاده ها و راه آهن های سطح کشور می پردازیم، این قانون به طور کلی به شرح زیر است. در ادامه این مقاله به جزئیات بیشتری در این باره خواهیم پرداخت.
ماده ۱۷ قانون ایمنی راه ها و راه آهن
ایجاد هرگونه ساختمان، دیوارکشی و تأسیسات در شعاع ۱۰۰ متر از انتهای حریم راهها و راه‌آهن‌های کشور و در کنار گذرهایی که وزارت راه و ترابری احداث کرده یا مسئولیت نگهداری آن را دارد، بدون کسب مجوز از این وزارتخانه ممنوع است. وزارت راه و ترابری موظف است در مورد متخلفان طبق تبصره ۱ ماده ۶ قانون ایمنی راهها و راه‌آهن اقدام کند.
تبصره ۱: وزارت راه و ترابری باید نوع کاربری زمین‌های اطراف راهها و راه‌آهن‌ها را به عمق ۱۰۰ متر از حریم قانونی تهیه و به تصویب هیأت وزیران برساند. همچنین از متقاضیانی که نیاز به احداث مستحدثات دارند، وجوهی بر اساس آئین‌نامه‌ای که به تأیید هیأت وزیران می‌رسد، اخذ و به حساب خزانه واریز کند. ۱۰۰% این وجوه برای ایمن‌سازی راهها مصرف خواهد شد.
تبصره ۲: نظارت بر ساخت و ساز در حاشیه راهها و راه‌آهن تا شعاع ۱۰۰ متر از انتهای حریم قانونی بر عهده وزارت راه و ترابری است. این وزارتخانه می‌تواند برای صدور مجوز ایجاد مستحدثات به متقاضیان اقدام کند. متقاضیان باید سایر مجوزهای لازم را از مراجع مربوطه دریافت کنند.
تبصره ۳: ایجاد تأسیسات عمومی مانند خطوط آب، برق، فاضلاب، نفت، گاز، مخابرات و مشابه آنها، با رعایت مسائل فنی و ایمنی مربوط به هر یک، تابع آئین‌نامه‌ای است که ظرف سه ماه از تصویب این قانون، به پیشنهاد وزیر راه و ترابری به تصویب هیأت وزیران خواهد رسید.
حریم راه چیست؟
همه ما ممکن است اطلاعات چندانی درباره حریم راه نداشته باشیم و یا حتی اسم آن را نیز نشنیده باشیم. این حریم اشاره به تمام زمین های طولی و عرضی دارد که عمدتا برای تعریض، ایمن سازی جاده ها و جاده سازی مورد استفاده قرار می گیرند. نکته ای که لازم است درباره این اراضی بدانید این است که بایستی براساس قوانین و مقررات خاصی مورد استفاده قرار گیرند. این حریم شامل حریم تملک، حریم مصوب و حریم حفاظتی می شود.
حریم تملک در واقع زمین هایی را شامل می شود که تحت مالکیت راه است و متعلق به صاحب آن می باشد. در مقابل حریم مصوب زمین ها و محدوده هایی را در بر می گیرد که تمامی قوانین مربوط به ساخت و ساز در این اراضی اجرا شده و کنترل می شوند. اگر بخواهیم اشاره ای اجمالی به حریم های حفاظتی داشته باشیم می توان گفت که این نوع حریم راه زمینی است که تحت تصرف راه نمی باشد. چنین زمین هایی در اختیار و یا مالکیت راه نبوده و برای اجرای حقوق عمومی و رعایت منافع مردم کاربرد دارند.
برای اطلاع از بهترین شهرک های اطراف اصفهان برای خرید آپارتمان به مقاله مربوطه مراجعه نمایید.
آشنایی با قانون حریم راه ها
درباره ساخت و ساز و یا فعالیت در حریم قانونی راه ها معولا سوالاتی مطرح می شود که برای یافتن پاسخ به آن باید به منابع مختفی رجوع نمایید. در اینجا به توضیح در این باره خواهیم پرداخت و سپس، این سوالات را پاسخ خواهیم داد.
قانون حریم راه ها یکی از قوانین مهم در کشور است که مرتبط با کاربری زمین بوده و مسئولیت های افراد را در این قبال مشخص می کند. مسئولیت نظارت بر اجرای قانون حریم راهها بر عهده نهادهای دولتی و محلی است. در اینجا به چند نمونه از این قوانین خواهیم پرداخت. اما ابتدا باید به تعریف چند نکته مهم بپردازیم.
اراضی اطراف حریم راهها و راه آهن
- حریم راهها و راه‌آهن‌ها شامل نوار زمین‌هایی است که به‌منظور حفاظت از زیرساخت‌ها و جلوگیری از خطرات احتمالی تعیین شده است. این حریم معمولاً به‌صورت قانونی مشخص می‌شود و شامل محدودیت‌هایی برای استفاده از اراضی اطراف می‌باشد.
- ریختن زباله، نخاله، مصالح ساختمانی، روغن موتور و نصب تابلو یا اشیاء دیگر در راهها و راه‌آهن‌ها و حریم قانونی آنها، چه در داخل و چه خارج از محدوده شهرها، ممنوع است و موجب اختلال در تردد وسایل نقلیه می‌شود.
- هر گونه عملیاتی که منجر به خرابی جاده‌ها شود، همچنین ایجاد مستحدثات، درختکاری، زراعت یا حفاری در حریم قانونی شاهراه‌ها، راههای اصلی و فرعی و راه‌آهن، بدون اجازه وزارت راه ممنوع است. میزان و وسایل لازم برای این اقدامات به‌طور مشخص از سوی وزارت راه اعلام می گردد.
- برای هرگونه تغییر یا فعالیت در اراضی اطراف حریم، نیاز به اخذ مجوز از نهادهای مربوطه (مانند وزارت راه و شهرسازی و راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران) وجود دارد. این مجوزها معمولاً شامل ارزیابی‌های ایمنی و تأثیرات زیست‌محیطی هستند.
- برای راهها: حریم معمولاً بین ۲۰ تا ۵۰ متر از دو طرف جاده‌ها تعیین می‌شود.
- برای راه‌آهن‌ها: حریم معمولاً بین ۱۰ تا ۳۰ متر از دو طرف خط آهن مشخص می‌شود.
- عدم رعایت قوانین مربوط به اراضی اطراف حریم می‌تواند منجر به جریمه‌های مالی، تخریب سازه‌های غیرمجاز و حتی پیگرد قانونی شود. همچنین مسئولین ممکن است موظف به جبران خسارات ناشی از تخلفات باشند.
قانون حریم راههای کشور
قانون حریم راه درباره ساخت و ساز و فعالیت در حریم و اطراف حریم جاده ها و شریان های اصلی، داخل شهر و روستا و خارج از آنها متفاوت است.
در داخل شهر و روستا، قانون حریم راههای کشور برای ساخت و ساز و فعالیت های دیگر، به شرح زیر است:
- قانون حریم راه (راه های شریانی) داخل بافت شهر و روستا: داخل حریم راه و جاده (۷۶ متری) هرگونه فعالیت ممنوع است. تا ۱۵ متر از حریم جاده، برای عبور تاسیسات زیربنایی دولت و افزایش حریم راهها است و هرگونه ساخت و ساز ساختمان در آن ممنوع می باشد. در محدوده ۸۵ متری، ساخت و ساز برای منازل مسکونی و دیگر فعالیت ها مجاز است.
- قانون حریم راه (راه های شریانی) خارج از بافت شهر و روستا: در محدوده (۷۶ متری) آن هرگونه فعالیت ساخت و ساز ممنوع است. پس از حریم زیربنای ۱۵ متر اولیه، در صورت درخواست ایجاد مجتمع خدمات رفاهی و تأیید آن از سوی اداره کل حمل و نقل، مجوز لازم برای تأسیسات خدمات رفاهی به‌صورت مجتمع صادر خواهد شد.
- قانون حریم راه (راه های غیر شریانی) داخل بافت شهر و روستا:در محدوده (۴۵ متری) حریمِ آن هرگونه ساخت و ساز ممنوع است. تا ۱۵ متری حریم جاده غیرِ شریانی نیز مخصوص عبور تاسیسات زیربنایی دولت و حریم راهها بوده و جهت عبور تاسیسات زیربنایی دولت و افزایش حریم راهها مورد استفاده قرار می گیرد و هرگونه ساخت و ساز در آن ممنوع است. تا محدوده ۸۵ متری از آن برای ساخت و ساز و بافت مسکونی در نظر گرفته شده است. تمامی راه های متروکه دارای حریم ۱۵ متری می باشند که فعالیت و ساخت و ساز در آنها با گرفتن مجوز راه و شهرسازی صورت میپذیرد.
- قانون حریم راه (راه های غیر شریانی) خارج از بافت شهر و روستا: در محدوده (۴۵ متری) حریم آن هرگونه فعالیت و ساخت و ساز ممنوع است. بعد از حریم زیربنایی ۱۵ متر اولیه مجوز به صورت منفرد یا قالب خدمات رفاهی با تایید اداره کل حمل و نقل صادر می شود.
راهکارهای مراقبت و نگهداری از حریم راه
در این بخش از نوشتار خود قصد داریم تا به بررسی روش ها و راهکارهای مناسب برای محافظت از حریم راه پرداخته و در این باره اطلاعات مفیدی را در اختیار شما عزیزان قرار دهیم. این روش ها شامل موارد زیر می شوند و هرکدام اهمیت بسیار زیادی دارند.
کاشت درخت در طرفین جاده ها
کاشت درخت در طرفین راه مزیت های قابل توجه ای به همراه دارد. با کاشت درخت در حریم جاده ها و راه ها می توان به پاکسازی هوای اطراف کمک های شایانی کرد. این امر تنها مزیت درختکاری نیست و درختکاری این قابلیت را دارد تا نوعی امنیت روانی را در رانندگان و سرنشینان ایجاد کند. این امنیت روانی برای افزایش امنیت و کاهش استرس هنگام رانندگی الزامی بوده و نباید به سادگی از کنار آن عبور کرد.
حفاری نمودن کانال ها در حریم راه ها
حفاری کردن کانال ها را می توان روش دیگری برای محافظت از حریم راه دانست. این روش مانع از تجاوز کشاورزان به جاده ها و آزادراه ها خواهد شد. نکته ای که لازم است بدانید این است که این روش محافظتی نسبت به حصارکشی جاده ها مفیدتر می باشد؛ چراکه میانگین هزینه های لازم برای این امر کمتر بوده و شرایطی ایده آل را برای شما به همراه دارد.
حصارکشی جاده ها
اگر با حصارکشی جاده ها آشنایی داشته باشید قطعا می دانید که راه حلی بسیار عالی برای جلوگیری از ورود حیوانات، اشیاء، وسایل نقلیه و ماشین ها به حریم راه می باشد. در حال حاضر به طور گسترده ای از این روش محافظتی استفاده می گردد و این امر نشان دهنده کاربرد بسیار زیاد آن است.
هم سطح نمودن زمین های نسبتا هموار
اگر به دنبال راهی برای جلوگیری از تجاوز کشاورزان به حدود حریم می باشید لازم است بدانید که تسطیح زمین های نسبتا هموار راهی بسیار عالی است. به واسطه این روش می توان مانع از کشت و زرع کشاورزان در حدود راه ها و جاده ها شد.
بکارگیری گشت های راهداری
این روزها در بسیار از شهرها و استان ها می توان شاهد فعالیت گشت های راهداری بود. پرسشی که مطرح می گردد این است که این گشت ها چه وظیفه ای برعهده دارند؟ در پاسخ به این پرسش باید گفت به واسطه فعالیت گشت های راهداری می توان از تجاوز به حریم راه ها جلوگیری نموده و به این طریق از آن ها محافظت کرد.
انواع راه و درجه حریم آن ها
راه ها انواع مختلفی دارند و میزان درجه حریم هرکدام از آن ها نیز با یک دیگر متفاوت است. به طور کلی راه ها به ۸ دسته تقسیم می شوند و برای تعدادی از آن ها نیز می توان زیرمجموعه های خاصی را شاهد بود. این ۸ گروه شامل موارد زیر می شوند.
آزاد راه
به عنوان اولین دسته از انواع راه می توان به آزادراه ها اشاره کرد. آزادراه ها در واقع معابری را در بر می گیرند که برای رفت و برگشت کاربرد داشته و دارای نوعی طراحی کاملا مجزا هستند. در آزادراه ها نمی توان تقاطع های مسطح را دید. از دیگر ویژگی های بارز آزادراه ها می توان ورودی ها و خروجی هایی را دید که در نقاط و محدوده های معینی قرار داده می شوند.
راه اصلی
راه های اصلی را می توان جزء دیگری از حریم راه دانست که طبقه بندی خاص خود را دارد. به طور کلی راه ها به دو دسته درجه ۱ و درجه ۲ تقسیم می شوند که هرکدام ویژگی های خاص خود را دارند. راه های درجه یک عریض بوده و راه هایی که به عنوان درجه دو شناخته می شوند معمولی هستند.
بزرگراه یا راه اصلی چهارخطه
مشخصاتی که می توان برای راه های اصلی چهارخطه و یا بزرگراه ها شاهد بود کاملا یکسان و همسو با راه های اصلی است. بزرگراه ها را می توان نتیجه عریض شدن راه های اصلی دانست.
راه های فرعی
حریم راه مربوط به راه های فرعی حدود ۱۷.۵ متر از آکس تا طرفین جاده است که برای این نوع راه نیز می توان زیرمجموعه خاصی را نام برد. طبقه بندی راه های فرعی شامل راه فرعی درجه یک معمولی، راه فرعی درجه یک عریض، فرعی عریض و راه فرعی درجه دو می شود.
راه روستایی
حریم راه برای راه های روستایی نیز میزان خاص خود را دارد و این میزان ۱۲.۵ متر از آکس تا طرفین جاده می باشد. این راه ها به دو دسته راه روستایی درجه یک و راه روستایی درجه دو تقسیم می شوند. راه هایی که از نوع درجه یک هستند دارای قوانین خاصی هستند.
راه دسترسی آسفالته
راه دسترسی آسفالته راهی را شامل می شود که در ابتدا خاکی و یا شنی بوده سپس با توجه به عملیات های راهداری صورت گرفته و به راه های اصلی و فرعی تبدیل شده است.
راه دسترسی خاکی
در تعریف راه های دسترسی خاکی می توان گفت که این راه ها نتیجه عملیات های مختلف راهداری همچون گریدرزنی و شن ریزی است.
راه های متروکه
به عنوان آخرین راه از مجموعه راه ها می توان راه های متروکه را نام برد که حریم راه برای آن ها ۱۵ متر از آکس تا طرفین جاده می باشد. نکته قابل توجه این است که امکان دارد حریم آن ها به میزان ۴ درجه کاهش یابد.
مهم ترین اهداف حریم راه
حریم راه براساس اهداف خاصی مورد استفاده قرار می گیرد و قوانین مرتبط با آن از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. از مهم ترین اهداف این حریم می توان موارد زیر را تشریح کرد:
- تامین ایمنی لازم برای عبور و مرور
- توسعه و عریض نمودن راه ها و جاده در آینده
- ایجاد سهولت در انجام عملیات های مربوط به راهداری
- ایجاد و احداث راه های دسترسی
- ایجاد فضای سبز و درختکاری
- زهکشی و حفر نمودن کانال ها در طرفین جاده و راه ها
- ایجاد فضای لازم برای تعبیه تجهیزات ایمنی جاده ها و راه ها
- جلوگیری از وارد نمودن هرگونه آسیب به جاده توسط اطرافیان
انواع حریم جاده و راه
با توجه به مطالبی که در بخش های قبل بیان شد می توان به این نتیجه دست یافت که حریم راه دارای انواع مختلفی است. هرکدام از دسته بندی هایی که برای این حریم وجود دارند مشخصات فنی خاصی را شامل می شوند. از انواع حریم جاده و راه می توان موارد زیر را نام برد.
حریم آزاد راه
حریم آزاد راه شامل اراضی می شود که در فاصله ۳۸ متری از حد نهایی بدنه راه است.
حریم درجه یک
در این نوع حریم راه، زمین ها و اراضی موردنظر در حدنهایی بدنه راه تا فاصله ۲۲.۵ متر از محور راه قرار دارند. براین اساس بایستی مجموعه عرضی جاده و حریم آن به ۴۵ متر برسد.
حریم درجه دو
حریم درجه دو اشاره به زمین هایی دارد که بین حد نهایی بدنه تا فاصله ۱۷.۵ متر واقع شده اند. مجموع عرضی در این نوع حریم راه ۳۵ متر می باشد.
حریم درجه سه
این نوع حریم به زمین هایی گفته می شود که بین حدنهایی راه تا فاصله ۱۲.۵ متر قرار گرفته اند و مجموع عرضی آن ها ۲۵ متر می باشد.
حریم درجه چهار
این دسته از مجموعه حریم های راه شامل زمین هایی می شود که میان حد نهایی بدنه راه تا فاصله ۱۷.۵ متر قرار گرفته اند. در این حریم مجموعه عرضی ۱۵ متر است. شما با دریافت مشاور حقوقی ملک از املاک داران می توانید به اطلاعات مفیدی در این باره دست یابید.
نوار تاسیسات در حریم جاده و راه
در آیین نامه اجرایی می توان مفادی را دید که با توجه به این مفاد هرگونه احداث ساختمان، دیوار و تاسیسات بایستی براساس قوانین مرتبط با حریم راه در جاده ها صورت پذیرد. با توجه به این آیین نامه استان هایی همچون مازندران، گیلان و گلستان بایستی برای احداث نوارتاسیسات ۱۵ متر از جاده فاصله داشته باشند. این امر برای دیگر استان ها ۳۰ متر از حریم قانونی است. نوارهای تاسیسات اشاره به شبکه های مخابرات، برق، خطوط نفت و گاز، خطوط آب و فاضلاب دارند.
سوالات متداول درباره قانون حریم راه ها
- من زمینی کنار کمربندی خریدم که حریم راه ۲۲ و نیم متر اعلام شده بود و اعلام شده بود که مشکلی ندارد. اما بعد از مدتی، اعلام کردند که ۱۵ متر بعد از حریم که در مجموع ۳۷ و نیم متر است، به عنوان نوار تاسیساتی و حفاظتی در نظر گرفته می‌شود. با این شرایط، دیگر ملکی برای من باقی نمی‌ماند. سوال این است که آیا دولت نباید بابت اجرای این طرح‌ها به من خسارت بدهد؟ و وضعیت مالکیت من به چه صورت خوهد شد؟
حریم قانونی ۲۲.۵ مربوط به وزارت راه و شهرسازی است که پس از بررسی‌های قانونی، خسارات را پرداخت می‌کند. اما برای ۱۵ متر با کاربری نوار تاسیسات (مانند آب، برق و فیبر نوری)، این وزارتخانه خسارتی پرداخت نخواهد کرد، زیرا تصرفی انجام نشده است. در این حالت، هر ارگانی که بخواهد تاسیسات را از این ۱۵ متر عبور دهد، موظف است خسارت مربوط به حریم تاسیسات را پرداخت کند.
- زمینی به مساحت ۱۰۰۰ متر مربع پس از حریم قانونی ۲۲.۵ متر، باقیمانده است. چند سال پیش، حریم ۱۵ متر اضافه شد و حریم جدید به ۳۷.۵ متر رسید. اخیراً ۱۵ متر دیگر به حریم قبلی افزوده شده و اکنون کل ملک در حریم راه قرار گرفته است. در صورتی که اداره مادر یا ارگان متولی نه مجوزی بدهد و نه ملک را خریداری نماید، چه باید کرد؟ و اگر مبلغ وجه زمین به مالک پرداخت نگردد، تکلیف ملک و وجه زمین چه می شود؟
وزارت راه و شهرسازی یا شرکت مادر تخصصی راهها تنها هزینه زمین و حریم قانونی را پرداخت می‌کند. فاصله ۱۵ یا ۳۰ متر نوار تاسیساتی متعلق به مالک است و اداره ثبت و اسناد نیز این موضوع را تأیید می‌کند. با این حال، کاربری این ۳۰ متر فقط به کشاورزی و زراعت محدود است و هر ارگانی که بخواهد از نوار تاسیساتی استفاده کند، باید رضایت مالک را جلب کند.
- زمینی چسبیده به اتوبان دارای نامه ۲۲.۵ متری راهداری برای ساخت و ساز است. در این زمینه، اختلاف نظری وجود دارد؛ دهیاری اعلام کرده که ۵۳ متر از اکس زمین مجوز ساخت دارد. سوال این است که کدام یک از این اطلاعات صحیح است؟ همچنین، آیا ادارات آب، برق و گاز نیز حریم دارند و قبل از ساخت باید از آنها اجازه گرفته شود یا نامه راهداری کافی است؟
حریم ۲۲.۵ متر حریم قانونی محور فقط برای کشاورزی مجاز است و صدور مجوز ساخت و ساز امکان‌پذیر نیست، مگر اینکه زمین در طرح هادی یا طرح تفصیلی شهر قرار داشته باشد. در این طرح‌ها، فواصل مشخص شده و نوار تاسیسات نیز در نظر گرفته می‌شود. در خارج از محدوده طرح هادی، فاصله ساخت و ساز باید ۵۲.۵ متر از آکس راه رعایت شود و این گزینه تنها در صورت داشتن مجوز صحیح است.
کلام آخر
با توجه به مطالبی که بیان شد می توان به این نتیجه دست یافت حریم راه اشاره به زمین ها و اراضی خاصی دارد که عمدتا برای جاده سازی و انجام عملیات های راهداری کاربرد دارند. این حریم ها براساس اهداف خاصی مورد استفاده قرار می گیرند و رعایت آن ها برای انواع راه ها الزامی است. طبقه بندی حریم نشان دهنده سطح اهمیت آن است و نباید به سادگی از کنار آن عبور نمود. برای کسب اطلاعات با کارشناسان املاک داران در تماس باشید.
