حق انتفاع چیست؟

آنچه در این مقاله می خوانید:

حق انتفاع حقی است که در آن به فرد این اجازه داده می شود از ملکی تا مدت زمان مشخصی بدون پرداخت هزینه ای استفاده کند. این حق انواع مختلفی بر اساس مدت زمان بهره برداری دارد. همچنین در خصوص حق انتفاع قوانینی وجود دارد که در صورت رعایت نشدن می تواند منجر به فسخ شدن قرارداد شود. در این مقاله در خصوص حق انتفاع، انواع حق انتفاع و قوانین آن صحبت خواهیم کرد. با ما همراه باشید.

حق انتفاع بر اساس ماده ۴۰ قانون مدنی بیان می کند: « شخص می تواند از مالی که عین آن به دیگری متعلق است یا مالک دیگری ندارد، استفاده کند.» این حق عینی بوده و به مالکیت منفعت نزدیک است اما ضعیف تر از حق مالکیت منفعت است. این حق مالی است و معمولا می توان آن را به غیر منتقل کرد. مگر در شرایطی که حق انتفاع از منتفع گرفته‌شود.

حق انتفاع

شرایط انعقاد حق انتفاع

حق انتقاع را با بستن قرارداد می‌توان برقرار کرد. اما در این خصوص صحت قرارداد اهمیت دارد. همچنین لازم است تا هر دو طرف قرارداد رضایت کامل داشته باشند. موضوع این قرارداد باید به طور کامل معین و ذکر شده‌باشد.

انواع حق انتفاع

حق انتفاع انواعی دارد که در فصل دوم قانون مدنی می ‌توانید به طور کامل مطالعه کنید. انواع این حق در ماده ۴۱ تا ۴۴ ذکر شده‌اند. در ادامه در خصوص هر یک از حقوق های انتفاع صحبت خواهیم کرد.

حق انتفاع سکنی

حق انتفاع سکنی مربوط به اشخاصی است که تنها می توانند در یک ملک سکونت یابند. در واقع این فرد نمی تواند ملک مربوطه را به شخص یا اشخاص دیگری اجاره دهد. این حق می تواند عمری و رقبی باشد.

حق انتفاع عمری

حق انتفاع عمری در واقع قراردادی است که در آن به شخص ثالثی حق بهره برداری مالی به مدت عمر او داده می شود. برای مثال شخصی را در نظر بگیرید که به موجب یک قرارداد حق بهره برداری از محصولات باغش را تا زمانی که در قید حیات است به خواهر زاده خود می دهد.

حق انتفاع رقبی

حق انتفاع رقبی مدت محدودتری دارد. در این حق مالک به موجب یک قرارداد مشخص و معین به شخص مورد نظر خود اجازه می دهد تا از ملک وی به مدت چندسال استفاده کند.

حق انتفاع موبد

حق انتفاع موبد مدت زمان بیش تری نسبت به رقبی و عمری دارد. در این نوع حق با فوت کردنِ مالک نیز حق استفاده از شخص گرفته‌نمی‌شود. وارث فرد متوفی نیز ملزم است تا قرارداد ایجاد شده را رعایت کند. این قرارداد امکان بر هم زدن ندارد و بدون اینکه این حق از شخص گرفته‌شود می‌تواند خود و نوادگان وی از آن بهره ببرند.

حق انتفاع

حق انتفاع حبس مطلق

حق انتفاع حبس مطلق در واقع نوعی از حق انتفاع است که برای آن مدت و زمان مشخصی تعیین نشده است. در واقع شخصی که دارنده حق انتفاع است تا زمانی که مالک ملک در قید حیات است می تواند از ملک مربوطه استفاده کند. فرق عمده این نوع حق انتفاع با سایرین این است که صاحب ملک هر زمان که بخواهد می تواند نسبت به فسخ قرارداد اقدام کند.

تفاوت های حق بهره برداری و حق انتفاع در چه مواردی است؟

حق بهره برداری در حق انتفاع و مالکیت در اجاره تفاوت ها و شباهت هایی دارند. این دو موضوع از لحاظ ماهیت به هیچ عنوان مشابه یکدیگر نیستند. در قانون 40 قانون مدنی بیان می شود که بهره برداری از یک مال به عنوان حق انتفاع به یک شخص داده می شود و مالکیت مال به صورت عین است. در یک مثال این موضوع را برایتان ملموس تر خواهیم کرد. تصور کنید شخصی ملکی را اجاره کرده و هم اکنون مستاجر آن است. این فرد صاحب منافع عین است. پس به طور کلی در حق انتفاع نمی توان ملک را اجاره داد و فرد تنها حق استفاده دارد، اما در اجاره به نوعی مالک ملک هستید.

تفاوت های بین حق انتفاع یا بهره برداری و اجاره

با وجود اینکه برخی شباهت ها بین حق انتفاع و اجاره وجود دارد اما این دو با هم یکی نیستند. تفاوت هایی که این دو با هم دارند در سه بخش تقسیم بندی می شود:

  1. در اجاره، مستاجر می تواند از طریق اجاره به غیر نیز اقدام به بهره برداری نماید. اما در انتفاع شخص تنها خود به صورت مستقیم اجازه بهره برداری را دارد.
  2. مستاجر به نوعی حق مالکیت در مال را دارد؛ اما منتفع تنها در بهره برداری مجاز است.
  3. در اجاره مستاجر باید طبق زمان بندی مشخصی مبلغی را که از پیش تعیین‌شده به مالک بپردازد. ولی در انتفاع معمولا مبلغی در ازای بهره برداری مشخص نمی شود.

حق انتفاع

در چه مواردی حق انتفاع می تواند زایل شود؟


حق فسخ قرار داد در صورتی ممکن است که مالک، مال خودش را به شخص دیگری بفروشد. چنانچه شخصی که مالک جدید ملک است از منتفع بودن ملک آگاه نباشد و نداند که شخصی حق انتفاع دارد و می تواند از این ملک استفاده کند. این قانون در ماده 53 قانون مدنی ذکر شده‌است. مواردی وجود دارند که سبب زایل شدن حق استفاده می شوند که عبارتند از:

  • اگر قرارداد حق انتفاع تاریخ انقضا داشته باشد و از زمان آن گذشته باشد.
  • چنانچه فردی که دارنده حق انتفاع است فوت کند.
  • در صورتی که اثبات شود ملک مربوطه از اراضی ملی است یا به دلیل بدهی و وام مالکیت آن سلب شود.
  • چنانچه فرد منتفع از حق انتفاع خود گذشته و این موضوع را صراحتا بیان و در معامله ذکر کند.
  • ممکن است در متن قرارداد تاریخی برا حق فسخ قرار داده‌شده باشد و فردی که از حق انتفاع برخوردار است مایل به استفاده از آن باشد.
  • در برخی از موارد سال های طولانی از حق انتفاع یک شخص بدون استفاده از آن ملک می گذرد. در قانون بیان می شود که اگر فردی 10 سال از قرارداد انتفاعش بگذرد و از حق خود بهره نبرد می توان آن را زایل نمود. این زمان برای ملک وقف 20 سال است.

تکالیف منتفع پس از عقد قرارداد

عقد قرارداد برای شخص منتفع شرایطی را تعیین می کند که نباید از آن ها سرپیچی کرده و مفاد قرارداد را نادیده بگیرد. در ادامه برخی از وظایف منتفع را در قبال قرارداد بررسی خواهیم نمود.

نگهداری از مال

طبق ماده 48 قانون مدنی فردی که مالی در اختیارش قرار داده‌شده حق سواستفاده از مال را ندارد و باید در نگهداری آن کوشا باشد. همچنین طبق ماده 49 قانون نیز هزینه نگهداری بر عهده منتفع نخواهد بود مگر آنکه شرطی بر این موضوع بسته شده باشد.

مسئولیت خسارات وارده بر مال

ماده 50 قانون اینگونه به خساراتی که بر مال وارد شده اشاره می کند که اگر آسیب دیدن یا تخریب مال مورد نظر به خاطر کوتاهی منتفع نباشد مسئولیتی متوجه او نخواهد بود. اگر بخواهیم این قضیه را با مثالی تشریح کنیم می توانیم شخصی را در نظر بگیریم که اجازه بهره برداری از ملک خود را به خواهرش داده باشد. در صورتی که در این مدت زلزله یا سیل اتفاق بیفتد و خسارتی به ملک وارد سازد منتفع در قبال آن مسئولیتی نخواهد داشت.

حق انتفاع

توجه به معیارهای شرط‌شده

در برخی مواقع مالک معیاری را برای استفاده از مال در قرارداد تعیین می کند. در این حالت منتفع حق تغییر نوع مصرف مال را نخواهد داشت. به عنوان مثال اگر به او یک باغ کیوی سپرده شود که بتواند از حاصل درختان بهره برداری نماید، نمی تواند درخت خرمالو در باغ بکارد و از آن استفاده نماید.

جبران خسارت

ماده 52 قانون مدنی اشاره دارد که در دو حالت جبران خسارت و ضرر مالک بر عهده منتفع خواهد بود:

  1. در صورتی که مفاد قرارداد را نادیده‌گرفته و به شروط آن عمل نکند.
  2. در صورتی که از مالی که در اختیارش گذاشته‌شده سواستفاده کند.

جمع بندی

انتفاع در واقع اجازه ای است که به فرد داده می شود تا از مال دیگری یا مالی که به کسی تعلق ندارد بهره برداری کند بدون اینکه مالکیتی در آن داشته باشد. این حق به چندین نوع مختلف تقسیم بندی می شود و طبق هر کدام منتفع طی مدت زمان خاصی می تواند اقدام به بهره برداری نماید.

شرایطی برای فردی که مال را در اختیارش قرار می دهند وجود دارد که لازم است اجرا شود. در غیر این صورت مالک می تواند از منتفع طلب جبران خسارت و ضرر را داشته باشد. بنابراین نگهداری از مال و توجه به شروط ذکر شده اهمیت بسیاری دارد. به همین دلیل استفاده از یک مشاوره حقوقی خوب شما را در این مرحله راهنمایی می کند.