در سال های اخیر خشکی زاینده رود به دغدغه مهمی برای مردم اصفهان تبدیل شده‌است. امروز اما اصفهان با مشکل ترسناک تری به نام فرونشست ساختمان‌ها مواجه‌شده که ترک های بسیاری در معابر و ساختمان‌های این شهر تاریخی به وجود آورده‌است.
علی رغم هشدارهایی که از قبل توسط کارشناسان داده‌شد، روز به روز شاهد گسترده تر شدن این مشکل هستیم و با توجه به نرخ رشد سریع فرونشست در این شهر افراد زیادی در معرض خطر قرار دارند. اگر بخواهیم علت به وجود آمدن و توسعه یافتنِ این مسئله را پیدا کنیم می‌بینیم که منشا اصلی آن به مشکل بی آبی بازمی گردد. در ادامه با املاک داران همراه باشید تا بیشتر به بررسی این مشکل بپردازیم.
فرونشست چیست؟
وقتی زمین فروریزش کرده و سطحی از آن به دلایل مختلفی در ابعاد متفاوت نشست می کند به آن پدیده فرونشست گفته می شود. عوامل متعددی می توانند در بروز این واقعه تاثیرگذار باشد که از جمله آن ها می توان استفاده بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، نفت و گاز و همچنین توسعه کشاورزی را نام برد. خشکسالی نیز از المان هایی است که سبب تشدید شدن این پدیده می شود.
بررسی فرونشست در اصفهان
با توجه به اینکه تقریبا ۹۸ درصد شهر بزرگ اصفهان به خشکسالی بلند مدت دچار شده‌است و از سوی دیگر مشکل فرونشست در زمان بحران کم آبی راه پیشروی را در پیش‌گرفته، باید گفت که اصفهان در خطری جدی قرار دارد. این مشکل می تواند در آینده ای نه چندان دور سبب شود تا کلان شهر تاریخی ایران مکان مناسبی برای سکونت و همچنین خرید آپارتمان در اصفهان نباشد.
کارشناسان معتقدند که خشکی زاینده رود و عدم وجود جریان دائمی آب در آن، در کنار افزایش برداشت آب از سفره های آب زیرزمینی عواملی هستند که علاوه بر ساختمان‌های قدیمی، ساختمان‌های نوساز را نیز درگیر آثار مخرب فرو نشست خواهند کرد. در سال ۹۵ تنها ۲ درصد از مساحت کل استان اصفهان درگیر فرونشست زمین بود اما در حال حاضر این آمار به ۱۰ درصد از مساحت رسیده که بالغ بر ۱۰ هزار کیلومتر مربع را در بر می گیرد.
طبق تحقیقات انجام گرفته بر روی وضعیت این استان مشخص شده که در میان ۳۵ دشت آن، وضعیت ۲۷ دشت بحرانی بوده و وضعیت برخی شهرها نیز فوق بحرانی اعلام شده است. شهرهایی که وضعیت وخیمی دارند عبارتند از اردستان، گلپایگان، مهیار شمالی و جنوبی، اصفهان- برخوار، مورچه خورت، بادرود – خالدآباد و بسیاری از شهرهای دیگر که به دلیل استفاده بی‌رویه و بدون مجوز از حلقه‌های چاه آب به سوی نابودی کشانده شده اند. آیا طبیعت نشانه و هشداری از وقوع این فرونشست ها به ما نداده است؟
نشانه های وقوع فرونشست در اصفهان
زمانی که خاک از آب تهی می‌شود لایه های آبرفتی آب متراکم شده و به تدریج رو به پایین حرکت می کند. از این رو ما شاهد این اتفاق وحشتناک خواهیم بود. از سوی دیگر با توجه به اینکه فرونشست زمین در اصفهان به عمق سنگ بستر، نوع خاک . میزان کم شدن آب بستگی دارد، می توان گفت این اتفاق از چندین سال پیش نشانه هایی را برای بشر به جا گذاشته بود.
با ارزیابی سطح آب های زیرزمینی استان اصفهان بین سال های ۱۳۶۰ تا ۱۳۹۸ میزان افت شدید آب در این شهر مشاهده شده است. با در نظر گرفتن این موضوع که بیشتر بودن ضخامت خاک روی سنگ بستر در کنار افت سطح آب زیرزمینی به فرونشست بیشتری منجر می شود می توان نشانه ها را پیدا کرد. طبق تحقیقات انجام شده در چند سال اخیر می توان متوجه شد که تغییر عمق سنگ بستر در دامنه کوه صفه تا عمق ۲۸۰ متر در منطقه حبیب آباد می تواند در آینده ای نه چندان دور به فاجعه عظیمی منجر شود.
اثرات مخرب فرونشست در اصفهان
فرونشست زمین اصفهان اثراتی را در پی داشته که از جمله آن ها می‌توان به خرابی ساختمان‌ها، به وجود آمدنِ ترک روی سطح زمین و از بین رفتنِ لوله های چاه اشاره کرد. در بسیاری از مراکز شهری این استان، فرونشست زمین به تهدید بزرگی برای زیرساخت های شهری تبدیل شده که کار را حتی برای انبوه سازان ساختمان و همچنین پیمانکاران نیز مشکل کرده است.
همچنین این پدیده سبب ترک خوردن، آسیب و شکاف بسیاری از ساختمان‌های مسکونی شد. در این بین تاسیسات مهمی همچون استادیوم های ورزشی نیز از تبعات این پدیده در امان نمانده و در معرض شکاف های ناشی از فرونشست زمین قرار گرفتند. وجود خاک رس در قسمت های شمالی اصفهان باعث‌شده تا این مناطق تجربه سنگین تری از آثار مخرب فرونشست داشته باشند.
تقریبا می توان گفت که تمام ساختمان‌ها و بناها و پل های تاریخی اصفهان آثار فرونشست را تجربه کرده یا مقدار بیشتری را در آینده تجربه خواهند کرد. در صورت پایین تر رفتن سطح آبخوان این استان، ترک های ناشی از فرونشست دیگر ثابت نبوده و بر تعدادشان اضافه می گردد.
با توجه به پیشروی سریع فرونشست اصفهان و وخیم تر شدن اوضاع آن در هر روز، باید نگران لوله های آب، گاز و پست های برق نیز باشیم. رخ دادن این پدیده می تواند سبب آسیب رسیدن به لوله های آب و گاز و یا پارگی سیم ها و کابل های برق شود. این فاجعه می تواند علاوه بر وارد کردن خسارت های مالی و جانی بسیار، منجر به تخلیه اصفهان گردد. چرا که با این وضعیت امکان سکونت در اصفهان به حداقل می رسد.
میزان فرونشست در اصفهان بیش از توان تحمل سازه ها
عمق آبرفت در میدان نقش جهان اصفهان برابر با ۱۰۰ متر بوده و برداشت های بی‌رویه آب سبب‌شده تا این منطقه پتانسیل تا ۵۰ سانتی‌متر را داشته باشد. با توجه به اینکه این عدد از توان تحمل سازه های موجود در این منطقه بیشتر است، مدل‌سازی های انجام‌شده نشان می دهند که این ناحیه تا ۱۹۵ سانتی‌متر می تواند فرونشست کند.
از طرف دیگر سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور اعلام کرده که نرخ فرونشست سالانه دشت اصفهان نهایتا ۱۸.۴ سانتی متر خواهد بود. در حالی که مدل سازی ها و اندازه گیری فرونشست ها نشان می‌دهند که این عدد بسیار بزرگتر از استاندارد اعلام‌شده است.
وضعیت منابع آبی دشت اصفهان
در اثر گرمایش زمین و دستکاری هایی که در بالادست و پایین دست سد شده تغییرات بسیاری در وضعیت آب های سطحی به وجود آمده‌است. به دنبال تغییرات اقلیمی و تغییر در نوع، میزان و زمان بارش، الگوی تولید محصولات کشاورزی نیز دستخوش تغییر شد. این موضوع نیز در کاهش حجم ذخایر آب زیرزمینی تاثیر چشمگیری گذاشته است.
میانگین کاهش سطح آب در دشت اصفهان- برخوار به طور سالانه یک متر اعلام شده و حدود ۳ میلیارد مکعب کسری آب در این آبخوان مشاهده می شود. این بدان معناست که اتمام ذخایر آب زیرزمینی نزدیک است و در صورت عدم جلوگیری از مصرف بی‌رویه هر لحظه باید منتظر اتفاق افتادن آن باشیم.
راهکارهایی برای حل موقتی مشکل فرونشست اصفهان
قرمز بودن وضعیت فرونشست در این استان و عواقب بسیار خطرناک آن ما را به راهی می برد که بخواهیم جلوی اتفاقات ناگوارتر را بگیریم. به طور کلی تنها در صورتی می‌توان این مشکل را تا حد زیادی برطرف کرد که آب زاینده رود جاری و دیگر قطع نشود. همچنین از آبخوان اصفهان هیچگونه برداشتی نشود.
طبق برآوردهای دقیقی که انجام‌شده با توجه به وضعیت فعلی در صورتی که تا ۲۵ سال آینده آبخوان اصفهان – برخوار تهی از آب شود حتی بارش باران هم نمی‌تواند آب از دست رفته آن را جبران کند. اگر امروز این قضیه جدی گرفته‌نشود و اقدامی برای آن انجام نگردد، هیچگاه نمی‌توان این وضعیت را به حالت درست خود بازگرداند و این به معنای نابودی است.
کلام پایانی
اصفهان با حدود ۱۰۷ هزار کیلومتر مربع وسعت و بیش از ۵ میلیون نفر جمعیت در سال های گذشته مشکلات بسیاری را تجربه کرده است. اگر بخواهیم به طور کلی به این ماجرا نگاه کنیم خشکسالی، فصلی شدنِ زاینده رود، مشکلاتی در تامین آب آشامیدنی، آلودگی هوا و عوامل ایجاد نشست ساختمان همگی از مشکلاتی هستند که این استان تاریخی را به چالش کشانده و زندگی را برای ساکنین آن مشکل ساخته‌اند.
با توجه به اهمیت بالای این استان در داشتنِ آثار تاریخی بی‌نظیر و از سوی دیگر جمعیت بسیاری که در آن به زندگی مشغولند، به وجود آمدنِ مشکل فرونشست نگرانی های بسیاری را برای همه افراد ایجاد می کند. در صورتی که جلوی گسترش فرونشست در اصفهان گرفته‌نشود زندگی های بسیاری به سوی نابودی کشانده می شوند. برای کسب اطلاعات بیشتر با کارشناسان املاک داران در تماس باشید.
