در شهر اصفهان که قدم می زنیم و به اطراف که نگاه می کنیم، با آثاری تاریخی رو به رو می شویم که جز علم و هوشمندی چیزی در آن نیست. آثاری که ما را به فکر فرو می برند! که سازنده آن چه کسی بوده و چطور با امکانات زمان خود توانسته این آثار را خلق نماید؟! بله! اولین نامی که با دیدن این بناها در ذهن ما نقش می بندد، شیخ بهایی است..
در این مقاله قصد داریم تا شما را با زندگینامه با ارزش شیخ بهایی آشنا کنیم و به بررسی آثار او بپردازیم. پس این نوشته را از دست ندهید!
شیخ بهایی اصالتا ایرانی نیست. او در لبنان به دنیا آمد و کودکی خود را در آنجا گذراند. سپس در نوجوانی به همراه خانواده اش به ایران آمد. پدر شیخ بهایی، شهر قزوین را برای سکونت انتخاب کرد. شیخ بهایی زیر نظر پدرش و دیگر اساتید، تعلیم دید و در مدت زمان کمی به کانون علمای آن زمان تبدیل شد. او در دوران صفویه به عنوان یکی از عالمان مطرح شد و تحول های چشمگیری در برخی علوم ایجاد کرد.
بهائی بر علوم مختلفی نظیر فلسفه، دین، نجوم، ریاضیات و غیره تسلط داشت و البته مهندسی بی بدیل نیز به شمار می رفت. آثار بازمانده از دوران صفویه، نمونه هایی از شگفتی آفرینی های شیخ بهایی به شمار می روند. منارجنبان و حمام شیخ بهایی از جمله آثار وی هستند که تا کنون نظیر آن ها ساخته نشده است. او در زمینه ادبیات نیز تبحر داشت و آثار وی نشانه نبوغ ادبی این دانشمند سرشناس است.
او در روز پنجشنبه 8 اسفند 925 شمسی مصادف با 27 فوریه 1547 میلادی و 26 ذیحجه 953 قمری در بعلبک لبنان متولد شد. اما برخی از تاریخ دانان تولد او را مصادف با فروردین 925 شمسی می دانند! حال آن که شاید برای ما تاریخ دقیق تولد او اهمیت زیادی در برابر دانستن میزان هوش و ذکاوتش نداشته باشد!
شیخ بهایی با نام دقیق " بهاءالدین محمد بن حسین عاملی" از نوادگان یکی از یاران امام علی (ع) به نام "حارث بن عبدالله اعور همدانی" بود که دوران کودکی خود را در روستای جبع گذراند. او در همان کودکی به همراهی پدرش به ایران مهاجرت کرد و در شهر قزوین که در آن دوره مهد دانشمندان بزرگ بود سکونت یافت.
بهاءالدین تا دوران جوانی زیر نظر پدرش و دانشمندان دیگری به آموختن علم مشغول شد. زمانی که به 17 سالگی رسید، پدر او از طرف پادشاه زمان یعنی شاه طهماسب به عنوان شیخ الاسلامی اصفهان منصوب شد.
زمانی که پدرش برای زیارت راهی کعبه شد، در راه سفر و در بحرین دار فانی را وداع گفت. شیخ بهایی که آن زمان 43 ساله بود به دلیل داشتن علم بالایی که داشت و همچنین اخلاق خوب خود، جانشین پدر شد و به عنوان شیخ الاسلام اصفهان راه زندگی خود را ادامه داد.
در همان زمان اصفهان به عنوان پایتخت ایران انتخاب شد و شاه عباس صفوی، شیخ بهایی را تا آخر عمر به عنوان معتمد و گنجی گران بها در کنار خود داشت.
از خصوصیات اخلاقی شیخ بهایی می توان به عدل و انصاف وی اشاره کرد. او همواره به خلق خدا خدمت می کرد و همراه مردم بود. شیخ بهایی روح رفیعی داشت و تا آخرین لحظه عمر خود به دنبال علم آموزی بود. مذهب شیخ بهایی شیعه بود. در واقع با توجه به تعلق شیخ بهایی به شیعیان جبل عامل و تالیف های بسیار در فقه و معارف شیعی، شیعه بودن او غیر قابل انکار است. شیخ بهایی یک قصیده معروف در مدح امام زمان دارد.
از آنجایی که شیخ بهایی بیشتر اوقات به مسائل علمی می پرداخت، لطافت و ذوق چندانی در اشعار وی به چشم نمی خورد. از این رو، سبک اشعار شیخ بهایی بسیار متنوع است. او در مثنوی از مولوی و عطار، در غزل از سعدی و عراقی و در سروده های عرفانی خویش از غزلیات شمس پیروی کرده است.
شیخ بهایی در تاریخ 1031 هجری قمری در اصفهان در گذشت و پیکر وی در مشهد و در جوار مرقد مطهر علی بن موسی الرضا دفن شد. در تقویم ایران، سوم اردیبهشت را روز بزرگداشت شیخ بهایی معرفی نموده اند. هر سال به منظور شناخت بیشتر این شاعر و عارف سرشناس ایرانی، برنامه های فرهنگی مختلفی برگزار می شود.
شیخ بهایی متخلص به بهائی، اغلب دوران تحصیل خود را در قزوین سپری نمود. پس از قزوین در اصفهان به تحصیل خود ادامه داد. یکی از اولین و مهم ترین اساتید شیخ بهایی، پدرش بود. از دیگر استادان شیخ بهایی می توان از ملا عبدالله یزدی، ملا علی قائنی، ملا محمد باقر یزدی، شیخ احمد گچایی، محمود دهدار و غیره نام برد. بهائی به دلیل شهرت علمی و موقعیت اجتماعی خود، شاگردان زیادی داشت. برخی از شاگردان او عبارتند از: محمد تقی مجلسی، محمد محسن فیض کاشانی، سید ماجد بحرانی، ملا حسنعلی شوشتری، ملا خلیل بن قاضی قزوینی و غیره.
همسر شیخ بهایی، دختر شخصی به نام علی منشار عاملی بود. او همچون همسر خود به علم و دانش علاقه بالایی داشت و می توانیم بگوییم که جزء زنان دانشمند تاریخ ایران است. پدر او کتابخانه ای شامل چهار هزار جلد کتاب نفیس داشت که بعد از مرگش به همسر شیخ بهایی به ارث رسید. این کتابخانه بعدها در سال 1030 هجری قمری توسط شیخ بهایی وقف شد. اما متاسفانه امروز هیچ یک از آن کتاب ها موجود نیست و کتابخانه کاملا از بین رفت!
در رابطه با فرزندان شیخ بهایی اطلاعات دقیقی در تاریخ ثبت نشده اما سه نظریه اصلی وجود دارد. برخی می گویند که شیخ بهایی و همسرش هرگز صاحب فرزند نشدند و شیخ بهایی در فرزند آوری مشکل داشته است. عده ای دیگر بر این باورند که شیخ بهایی به دلیل داشتنِ سفرهای زیاد و طولانی مدت که تنهایی انجام داده‌است، علاقه و فرصتِ داشتنِ فرزند را نداشته. اما گروه سوم عقیده دارند که شیخ بهایی صاحب فرزند بوده اما نه فرزند پسر! به همین علت است که نام او ادامه پیدا نکرده و نشانی از فرزندان دختر او در دسترس نیست!
شیخ بهایی در اصفهان از دنیا رفت ولی مزار او بنا بر وصیتش در مشهد است. در برخی منابع تاریخی از سفر شیخ بهایی با پای پیاده به مشهد، اشاره شده است. احتمالا وی به دلیل ارادت خاصی که به امام هشتم شیعیان داشته، پیاده به مشهد سفر کرده است. آرامگاه او در صحن امام خمینی و در زیر پوششی شیشه ای قرار دارد.
آدرس آرامگاه شیخ بهایی: مشهد، حرم مطهر امام رضا، ضلع شمالی صحن امام خمینی
بسیاری از ما شیخ بهایی را به عنوان یک معمار و دانشمند بشناسیم. اما جالب است بدانید که شیخ بهایی در زمینه ادبیات هم آثار ارزشمندی دارد. این دانشمند توانا در حدود 95 کتاب و رساله دارد که در زیر به تعدادی از آن ها اشاره خواهیم کرد :
این کتاب از معروف ترین کتاب های شیخ بهایی است که نثرها و شعرهای مورد علاقه او را در این کتاب گردآورده است. نام این کتاب از وسیله ای به نام کشکول آمده که دراویش قدیمی زنجیر آن را به دوش می انداخته و به دنبال خود می کشیدند. مردم هم برای کمک به آن ها هر آن چه در وسعشان بود داخل کشکول می انداختند.
از همین جا می توانیم حدس بزنیم که محتویات کتاب کشکول هم نظر خاصب ندارد و هر چیزی می توان در آن یافت! به طور مثال احادیث پیامبر و امامان، تفاسیری از قرآن، اشعاری منتخب، داستان هایی کوتاه و حتی برهان های هندسی! در هر بخش از آن می توانید علوم و فنون، ادبیات، تاریخ، داستان و مناجات و معارف را پیدا کنید.
سبک این اثر با مثنوی مولوی بسیار نزدیک است. در این جا بخشی از این کتاب را برایتان آورده‌ایم:
ای که روز و شب زنی از علم لاف / هیچ بر جهلت نداری اعتراف
ادعای اتباع دین و شرع / شرع و دین مقصود دانسته به فرع
این اثر اولین منظومه فارسی زبان بود که در بحر خبب یا متدارک توسط شیخ بهایی نوشته شد.
شیخ بهایی اولین شخصی بود که یک اثر فقهی به زبان فارسی نوشت و آن هم کتاب جامع عباسی بود. تا قبل از این کتاب، همه رسالات فقهی به زبان عربی نوشته‌شده بودند.
موضوع اصلی این کتاب در رابطه با سفر حج است. این نوشته از لطیفه های عرفانی شکل گرفته که با زبانی شیرین و با مایه طنز نوشته شده است. شیخ بهایی با نوشتن این کتاب قصد دارد تا به همگان بفهماند نزدیک شدن به شاه و مال اندوزی، انسان را از هدف های واقعی دور می کند. این کتاب در واقع نشانگر بینش سیاسی شیخ بهایی است.
کتب دیگری همچون مشرق الشمسین و اکسیر السعادتین، الاثنا عشریه، حبل المتین، مفتاح الفلاح، التحضیر و حدیقه هلالیه نیز از آثار شیخ بهایی هستند که در رابطه با موضوعات مختلف از جمله نجوم، اسلام، هنر، ریاضی، فیزیک و حتی احضار اجنه نوشته شده اند.
یکی از جالب ترین کتاب های او، التحضیر است که تمامی نسخ آن از بین رفته اند و فقط یکی از آن ها باقی مانده. این کتاب هم اکنون در موزه آستان قدس رضوی تحت مراقبت است. در این کتاب در رابطه با احضار جن با کمک صفحه شطرنج صحبت شده و مراحل انجام آن را به طور کامل شرح داده است.
شیخ بهایی در زمینه نجوم هم فعالیت داشت و کتاب های متعددی در زمینه ستاره شناسی دارد. از این روی سازمان یونسکو سال 2009 را سال نجوم و شیخ بهایی نام گذاری کرد. البته در تقویم کشور ما نیز روز 3 اردیبهشت به روز بزرگداشت شیخ بهایی نام گذاری شده است.
درست است که شیخ بهایی در نوشتن آثار ادبی تبحر داشت، اما وجه تمایز او با سایر دانشمندان هم دوره خود در داشتن علم ریاضی، معماری و مهندسی خاص خود بود. بسیاری از آثار خارق العاده که در دوره صفویه و به خصوص در اصفهان وجود دارد را به شیخ بهایی نسبت داده‌اند.
دستور ساخت این مسجد که در گذشته به نام مسجد شاه و امروزه به مسجد امام معروف است در زمان شاه عباس داده‌شد. با توجه به نزدیکی شیخ بهایی به دربار و اعتماد عمیق شاه عباس به او احتمال می‌دهند که طرح اولیه این مسجد توسط شیخ بهایی ارائه شده‌است. این مسجد که نمادی از معماری اسلامی است، از ستون ها، قوس ها، مقرنس و ایوان های شگفت انگیزی تشکیل‌شده و با کاشی کاری هایی بی بدیل به اثری منحصر به فرد تبدیل شده‌است.
شگفتی اصلی این مسجد زمانی مشخص می شود که به سمت محراب آن قدم بر می داریم. به محض ورود به مسجد متوجه می شویم که جلوخان و ایوان ورودی آن رو به سمت شمال است. اما با گذشتن از ایوان ناگهان محراب و محوطه اصلی را رو به قبله می بینیم! شیخ بهایی این کار را تنها با یک چرخش نا محسوس در ورودی انجام داده‌است.
از دیگر ویژگی های عجیب این مسجد، گنبد بسیار عظیم آن است. دیواره این گنبد 4متر و نیم ضخامت دارد. ارتفاع مرکز خارجی آن تا کف 52 متر و ارتفاع آن تا مرکز داخلی در حدود 38 متر است. بنابراین 13 تا 16 متر فضای خالی در زیر گنبد وجود دارد که باعث انعکاس صدا در این محدوده می شود.
ساعت ظلی یکی دیگر از شگفتی های این مسجد است. در زمان اذان ظهر سایه در مقابل وتر مثلث نصب‌شده روی سنگ قرار می‌گیرد و زمان ظهر را به صورت کاملا دقیق نشان می دهد.
معمای حمام شیخ در این است که تنها با یک شمع کل حمام گرم می شود. طرح اولیه این حمام را شیخ بهایی ارائه داد و ساخت آن به عهده استاد علی معمار بوده است. این سوال همچنان وجود دارد که چطور ممکن است کل مخزن آب حمام و خزینه آن با تنها یک شمع گرم شود؟
هرچند که شیخ بهایی تاکید داشته در صورتی که فضای گلخن شکافته شود، شمع نیز برای همیشه خاموش خواهد شد. سوخت اصلی این شمع از گاز متان فاضلاب مسجد جامع اصفهان تامین می‌شده. این گاز به وسیله لوله های سفالی به سمت حمام منتقل می شدند. همچنین سوخت مایع را از روغن های عصارخانه مجاور حمام به حمام انتقال می دادند. دستگاهی وجود داشت که گاز متان و روغن را ترکیب می کرد و شمع را روشن نگه می داشت.
البته این دستگاه در زمان زندیه توسط خارجی ها برداشته‌شد و دیگر برگردانده‌نشد. از آن زمان شمع نیز خاموش شد!
در زمان شیخ بهایی، زاینده رود بسیار پر آب بوده و یکی از انعشعابات آن از کنار مدرسه چهارباغ فعلی می گذشته است. همین امر باعث شده‌بود که در کناره آن مرداب و لجن زار ایجاد شود. شاه عباس دستور ساخت این مدرسه را در همین محدوده داد. اما ساخت یک بنای عظیم مانند مدرسه چهارباغ بر روی لجن زار کاری بیهوده و خطرناک بود.
طراحی این ساختمان به شیخ بهایی سپرده شد. او اما راه حل جالبی را برای مشکل لجن زار ارائه داد. شیخ دستور داد تا پی کنده‌شده برای مدرسه را با زغال چوب پر کنند. به طوری که ضخامت آن به 2 متر برسد. سپس زغال را فشرده‌کنند و روی آن لایه ای از شفته و ساروج بریزند. سپس ساختمان را روی آن بنا کنند.
البته پا زدن ملات گِل ساختمان خود مشکلی دیگر بود و نیاز ب تعداد زیادی کارگر داشت که شیخ برای آن هم راه حلی یافت. او دستور داد که هر روز درون ملات چند سکه طلا بیندازند و مردم بگویند که برای یافتن سکه ها وارد ملات شوند!
بدین ترتیب هر روز ملات توسط مردم عادی علی الخصوص کودکان پا می خورد. این روش ها، روش هایی بودند که مورد استقبال اروپاییان قرار گرفت! حتی امروزه هم از روش زغال برای ساخت ساختمان در ساحل ها استفاده می کنند.
اینطور که تاریخ دانان می گویند، نهرهای آب اصفهان که با نام مادی شناخته می شوند، از زمان قبل از اسلام وجود داشته اند. کار اصلی این مادی های تقسیم آب زاینده رود در کل شهر اصفهان است. همچنین در زمان وقوع سیل این مادی ها راهی برای جریان بدون خطر آب بوده اند.
اما در زمان صفویه، شیخ بهایی، قوانین و روش های خاصی را برای تقسیم آب زاینده رود از طریق مادی ابداع کرد که به طومار شیخ بهایی معروف شد. بر اساس آن آب زاینده رود با چهار مرحله تقسیم‌شده و حتی به اراضی دور دست هم آب کافی می رسید.
در این طومار آمده‌است که آب زاینده رود با 33 سهم کلی و 275 سهم جزئی تقسیم شود. آب زاینده رود به مدت 160 روز در روزهای گرم سال، طبق طومار در مادی ها جریان پیدا می کرده است. اما در فصل های سرد و زمانی که نیازی به آبیاری زمین های کشاوزی نبوده، جریان آب در مادی ها آزاد بوده و برداشت آن نیز قانونی نداشته است.
این طومار با خط سیاقی نوشته‌شده و خواندنِ آن نیاز به دانستن این نوع خط دارد.
خیابان شیخ بهایی اصفهان یکی از خیابان های قدیمی این شهر است که بین دو محله شاهزاده ابراهیم و خلجا قرار دارد. این خیابان، چهارباغ عباسی را به خیابان شهید دکتر بهشتی متصل می سازد. نام خیابان از شخصیت معروف شیخ بهایی گرفته شده است. حکیم شیخ بهایی عارف، منجم، ریاضیدان، شاعر، ادیب، مورخ و دانشمند سرشناس قرن دهم و یازدهم هجری بود. هر چند در زمان چهار پادشاه ایران می زیست ولی عمده فعالیت های وی در دوران شاه عباس اول رقم خورد. در همان دوران بود که لقب شیخ الاسلام به او داده شد.
برای پیدا کردن خیابان شیخ بهایی اصفهان روی نقشه باید بدانید که این خیابان، چندان طولانی نیست. قسمت کوچکی از این خیابان در سمت شرقی چهارباغ عباسی قرار دارد و تا پارک کاخ هشت بهشت امتداد یافته است. نزدیک بودن به خیابان شمس آبادی، یکی از مزایای خیابان شیخ بهایی اصفهان به شمار می رود. چرا که بسیاری از درمانگاه ها و بیمارستان های مهم را در خود جای داده است. خیابان آذر و شهید بهشتی نیز دو خیابان اصلی اصفهان هستند که به خیابان شیخ بهایی راه دارند.
اگر به خیابان شیخ بهایی اصفهان روی نقشه نگاه کنید، متوجه خواهید شد که در نزدیکی کاخ چهلستون در خیابان سپه قرار دارد. فاصله میدان نقش جهان تا خیابان شیخ بهایی، دو کیلومتر است. بنابراین کاخ عالی قاپو، مسجد شیخ لطف الله و مسجد امام نیز در نزدیکی خیابان شیخ بهایی واقع شده اند. رودخانه زاینده رود و سی و سه پل نیز در سمت جنوبی خیابان شیخ بهایی قرار دارند. خیابان شیخ بهایی در نزدیکی آثار باستانی، مراکز درمانی و بازارها قرار دارد و از موقعیت خوبی برخوردار است. نزدیکی به مسیر اتوبوس ها و قطار شهری باعث دسترسی آسان به این خیابان شده است.
آوازه شیخ الاسلام به قدری بلند است که نه تنها در شهر اصفهان، بلکه در تهران نیز خیابانی به نام او بنا شده است. خیابان شیخ بهایی تهران از اتوبان حکیم در منطقه امیر آباد شروع شده و تا میدان پیروزان و اتوبان نیایش امتداد دارد. در جایی که خیابان سئول، خیابان شیخ بهایی را قطع می کند، میدان شیخ بهایی قرار دارد. از مکان های معروف در اطراف خیابان شیخ بهایی تهران می توان به سفارت کره، مقبره مستوفی الممالک، امامزاده قاضی و غیره اشاره کرد. البته خیابان شیخ بهایی تهران نسبت به خیابان شیخ بهایی اصفهان از موقعیت چندان برجسته ای برخوردار نیست.
این مقاله را با قطعه شعری از شیخ بهایی به پایان می بریم :
همه روز روزه رفتن، همه شب نماز کردن همه ساله حج نمودن سفر حجاز کردن
ز مدینه تا به مکه، به برهنه پای رفتن دو لب از برای لبیک، به وظیفه باز کردن
به معابد و مساجد، همه اعتکاف جستن ز مناهی و ملاهی، همه احتراز کردن
شب جمعه‌ها نخفتن، به خدای راز گفتن ز وجود بی‌نیازش، طلب نیاز کردن
به خدا قسم که آن‌را، ثمر آن قدر نباشد که به روی ناامیدی در بسته باز کردن
سخن نهایی
جهت کسب اطلاعات بیشتر اینجا کلیک کنید. برای استفاده از خدمات سایت املاک آنلاین املاکداران که شامل مشاوره حقوقی املاک تلفنی، تهاتر ملک، خرید آپارتمان در اصفهان، سفارش خرید ملک در اصفهان، خرید زمین و خانه کلنگی در اصفهان، خرید ملک اصفهان، مشارکت در ساخت و اجاره روزانه باغ و ویلا در اصفهان، رهن و اجاره آپارتمان در اصفهان، رهن و اجاره خانه ویلایی در اصفهان و غیره می شوند، می توانید به صفحه اصلی سایت مراجعه کرده و برای کسب اطلاعات بیشتر به برگه های مربوطه مراجعه فرمایید.
.png){kind=icon}
ورود / ثبت نام
